Аниқ манзилсиз совчилик халқимиз қон-қонига сингиб кетган жуда яхши ва мен мутлақо ёқтирмайдиган анъаналарнинг бири.
Эски удумларнинг янгича қарашларга жуда бирикиб кетмаётгани, унга диний нуқта-назарнинг қўшилиб, добавкасига ота-оналар орзуси ила қориштирилаётгани менга ўхшаган яна кимларнидир қийнаб қўйган бўлса ҳеч ажабланиш йўқ. Тан оламан, ўша орзу-ҳавасларнинг енгил кўчишига бизнинг энса қотирар талабларимиз жиддий ҳалал бераётган бўлиши мумкин, аммо осонлик билан келган бахтнинг давомий бўлмаслигини ҳам кўриб турибмиз.
Қоралаётганларим билан қизнинг уйидан чиқиши ҳамоноқ стол устидаги ноз-неъматлар-у, уй деворига ёпиштирилган қоғозлардан тортиб, қизнинг ота-онаси қандай иш қилишидан гап бошлайдиган аёлларимизни танқид қилмоқчи эмасман. Бахтни 100 минглик шоколад ва уйнинг ҳашами билан ўлчайдиганларни қораламоқчи ҳам эмасман. Гап куёв бўлмишнинг ўз келажагини мана шундай яна бир қиз билан боғламаслик учун бел боғлагани ҳақида кетмоқда холос.
“Знакомства”нинг интернетдан мутлақо ҳоли тизими бир-бирини кўрмаётган ёки кўриб қолиш эҳтимоли анча кам бўлган, кўришиб қолганида ҳам бир-бири билан гаплашиб кўриш учун ўзида журъат топа олмайдиган ёшларнинг бахти учун яхши бир сабаб. Аммо инсон ўз қарашлари ва хоҳишларини амалга тадбиқ қилиши учун ўзгалар ҳаётини ўйин қилмаслиги керак. Айниқса ўз фарзандининг. Яхши бир қизга уйланиш, ота-онаси айтган қизга уйланиш, севган қизига уйланиш, мажбуран уйланиш, шармандаликдан қутулиш учун уйланиш, ўз талабларига мос қизга уйланиш – буларнинг бари бир-биридан тубдан фарқ қилади, шундай эмасми? Ҳеч ўйлаб кўрганмисиз, сизга қайси бири маъқул вариантлигини?
Бугун “ўқиган қиз” ибораси катта саҳнага чиқиб бўлди. Афсусли томони шундаки, бу ўқиган қизлар ва ўқимаган қизлар ўртасида тафовут ёки табақаланишнинг вужудга келтираётгани. Агар гап икки жилддан иборат диплом ҳақида кетаётган бўлса, жуда қўпол қилиб айтганда уни сотиб олиш мумкин. Моддий томондан қийинчилиги йўқ оила фарзандининг талаба бўлишига қарашиб юбориши, тўрт йиллик контрак пулини тўлаб, ўша икки жилдлик дипломига сабабчи бўлиши катта эҳтимол. Умуман бунинг ёмон томони йўқ.
Аммо масаланинг бошқа томони ҳам бор – талаба ўқишда нима билан машғул бўлган-у, ўқишдан мақсади аслида нима эди? Мен бир қизни биламан. Университет таълимини олмаган, коллеж билан чекланган холос. Аммо 4та тилда бемалол сўзлаша олади. Яна шундай курсдошларим бор эдики, “Анна Каренина”ни ким ёзганини ҳам билишмайди, олийгоҳни амаллаб тугатишган, аммо нега айнан шу масканда ўқиётганликларини конкрет фикрлари ила тушунтириб бера олишмайди. Бизнинг удумлар эса биринчи қизга “ўқимаган қиз” мақомини бериб бўлди. Ваҳоланки у ўқиган адабиётлари ва билганлари билан айрим ўқиган қизлардан бир пағона устун туришга ҳақли. Шунчаки тақдир уни бошқа йўлдан етаклаган холос.
Ҳаёт сўқмоқлари тушунарли ва самимий бўлиши керак. Дипломи бор-у, миясида ҳеч вақоси йўқ қизлар, понт учун қизи билан дўстининг машинасида кўришадиган йигитлар, ўқиган қиз истаб, контракт пулини қизнинг ота-онасига тўлатадиганлар ёки келинининг тоби қочса, онасининг уйига жўнатиб юборадиган қайноналар – сизларни тушуниш қийин. Киши ё асли каби кўриниши ёки кўрингани каби бўлиши керак чамамда. Ҳавойи талабларга учиб, асл нарсалар унилаётгани чиндан ҳам ачинарли.
Ўқиган қизга бўлган эҳтиёж Қодирий таъбири билан айтганда “Ўзбекойимга ўхшаш чаладумбул хотинлар”дан қутулиш учунми ёки бунинг бошқа сабаби борми, аниқ айтиб бериш қийин. Аслида ўша Ўзбекойимни танқид қилишга бизнинг ҳаққимиз йўқ. Она фарзанди учун шундай ишлар қилиб қўйдики, ўз орзу-ҳаваси учун курашишга тўла ҳақли, бу борада гап-сўз бўлиши мумкин эмас. Она ва фарзандининг истак-хоҳишлари бир ердан чиқиши қандай яхши-а? Ўқиган қиз талабида бўлиб, кейин ўша қизни уй бекасига айлантираётганлар камми? Умуман ўқиган қиз олишдан мазмун ва моҳият нимага бориб тақалиши ҳақида кимдир ўйлаб кўрганми? Қовуннинг сарасини ит ейди деган ўта ҳунук ҳақиқат бу борада ҳам катта саҳнага чиқиб қолса, у ҳолда ўқиган қизнинг тақдири не бўлади? Унинг ота-онаси қизини қайсидир чаласавод ёки бўлажак келиннинг қадамидан умид қиладиган оила учун тарбия қилмагандир.
Афсуски, гап барибир бир парча қоғозга бориб тақалмоқда. Бугун илм олиш учун имконият кенг бўлгани билан, илм олишга бўлган хоҳиш бутунлай бошқа масала эканлигини қачондир тушуниб етиш керак. Университетдаги тўрт йиллик умрини бекор ўтказаётган йигит-қизларнинг жамият кўзи учун талабалик армонида бўлган бошқа ёшларга нисбатан табақалашиб бораётгани ачинарли эмасми? Шахснинг жамиятда тутган ўрнини диплом, уй-жой, машина, жарақ-жарақ пул, паспортга тушган виза ёки унинг эгнидаги кийим билан ўлчайдиган кишилар эмасми аслида ўқимаган? Кимга қандай билмадим-у, пединститутнинг сирқти бўлимини бир амаллаб тугатган қиздан кўра, ўз интилиши билан тўрт йилдан буён абитуриент бўлиб юрган, ўқишга кириш учун бошини китобдан кўтармаган қиз мен учун минг марта афзал. Келин билан яшаш учун алоҳида квартираси бўлмаса ҳам, шу квартира учун тиним билмай меҳнат қилаётган йигит тайёр квартираси бор боқимандасидан минг марта афзал. Кира қилиш учун ота-онасини машина олишга кўндириб, йўлида учраган таннозни манзилига текин элтадиган йигитдан кўра, ҳар ой ўз пулига проездной сотиб оладигани афзал. Уст-бошини ҳар куни алмаштирмасада, ўзига ярашган кийимни танлай биладиган қиз минг марта афзал.
Айтмоқчи бўлганларим, икки ёшнинг дунёқараши ва ҳаётий принципларида якдиллик бўлиши асосий масала бўлмас экан, мустаҳкам оила ҳақида ширин хаёл суриш абсурд тушунча. Яхши, ишончли, ақлли, фаросатли, пазанда, ширинсўз жуфт ҳақида орзу қилиб, ўзи дуч келган юбкага осилиб юрган йигит – ўз орзусидаги қизга муносиб эмас. Келажаги бор, принциплари қатъий, ўз кучига ишонган йигит ҳақида орзу қилиб, ўтмишига киши билмас доғ тушириб юрган қизлар ҳам истаганига муносиб эмас.
Ва албатта ҳеч ким фарзандига ёмонлик раво кўрмайди. Хуллас аниқ манзилсиз совчилик халқимиз қон-қонига сингиб кетган жуда яхши ва мен мутлақо ёқтирмайдиган анъаналарнинг бири. Ундан кўра конкрет манзилдаги сиз истаётган қиз учун курашган минг марта афзал. Севинг, севилинг, севгингиз учун курашинг. Йўқса ноаниқ манзилдаги “ўқиган қизлар” билан кўришиб, вақт кетказганингиз қолади.
Оғайничалиш
Эски удумларнинг янгича қарашларга жуда бирикиб кетмаётгани, унга диний нуқта-назарнинг қўшилиб, добавкасига ота-оналар орзуси ила қориштирилаётгани менга ўхшаган яна кимларнидир қийнаб қўйган бўлса ҳеч ажабланиш йўқ. Тан оламан, ўша орзу-ҳавасларнинг енгил кўчишига бизнинг энса қотирар талабларимиз жиддий ҳалал бераётган бўлиши мумкин, аммо осонлик билан келган бахтнинг давомий бўлмаслигини ҳам кўриб турибмиз.
Қоралаётганларим билан қизнинг уйидан чиқиши ҳамоноқ стол устидаги ноз-неъматлар-у, уй деворига ёпиштирилган қоғозлардан тортиб, қизнинг ота-онаси қандай иш қилишидан гап бошлайдиган аёлларимизни танқид қилмоқчи эмасман. Бахтни 100 минглик шоколад ва уйнинг ҳашами билан ўлчайдиганларни қораламоқчи ҳам эмасман. Гап куёв бўлмишнинг ўз келажагини мана шундай яна бир қиз билан боғламаслик учун бел боғлагани ҳақида кетмоқда холос.
“Знакомства”нинг интернетдан мутлақо ҳоли тизими бир-бирини кўрмаётган ёки кўриб қолиш эҳтимоли анча кам бўлган, кўришиб қолганида ҳам бир-бири билан гаплашиб кўриш учун ўзида журъат топа олмайдиган ёшларнинг бахти учун яхши бир сабаб. Аммо инсон ўз қарашлари ва хоҳишларини амалга тадбиқ қилиши учун ўзгалар ҳаётини ўйин қилмаслиги керак. Айниқса ўз фарзандининг. Яхши бир қизга уйланиш, ота-онаси айтган қизга уйланиш, севган қизига уйланиш, мажбуран уйланиш, шармандаликдан қутулиш учун уйланиш, ўз талабларига мос қизга уйланиш – буларнинг бари бир-биридан тубдан фарқ қилади, шундай эмасми? Ҳеч ўйлаб кўрганмисиз, сизга қайси бири маъқул вариантлигини?
Бугун “ўқиган қиз” ибораси катта саҳнага чиқиб бўлди. Афсусли томони шундаки, бу ўқиган қизлар ва ўқимаган қизлар ўртасида тафовут ёки табақаланишнинг вужудга келтираётгани. Агар гап икки жилддан иборат диплом ҳақида кетаётган бўлса, жуда қўпол қилиб айтганда уни сотиб олиш мумкин. Моддий томондан қийинчилиги йўқ оила фарзандининг талаба бўлишига қарашиб юбориши, тўрт йиллик контрак пулини тўлаб, ўша икки жилдлик дипломига сабабчи бўлиши катта эҳтимол. Умуман бунинг ёмон томони йўқ.
Аммо масаланинг бошқа томони ҳам бор – талаба ўқишда нима билан машғул бўлган-у, ўқишдан мақсади аслида нима эди? Мен бир қизни биламан. Университет таълимини олмаган, коллеж билан чекланган холос. Аммо 4та тилда бемалол сўзлаша олади. Яна шундай курсдошларим бор эдики, “Анна Каренина”ни ким ёзганини ҳам билишмайди, олийгоҳни амаллаб тугатишган, аммо нега айнан шу масканда ўқиётганликларини конкрет фикрлари ила тушунтириб бера олишмайди. Бизнинг удумлар эса биринчи қизга “ўқимаган қиз” мақомини бериб бўлди. Ваҳоланки у ўқиган адабиётлари ва билганлари билан айрим ўқиган қизлардан бир пағона устун туришга ҳақли. Шунчаки тақдир уни бошқа йўлдан етаклаган холос.
Ҳаёт сўқмоқлари тушунарли ва самимий бўлиши керак. Дипломи бор-у, миясида ҳеч вақоси йўқ қизлар, понт учун қизи билан дўстининг машинасида кўришадиган йигитлар, ўқиган қиз истаб, контракт пулини қизнинг ота-онасига тўлатадиганлар ёки келинининг тоби қочса, онасининг уйига жўнатиб юборадиган қайноналар – сизларни тушуниш қийин. Киши ё асли каби кўриниши ёки кўрингани каби бўлиши керак чамамда. Ҳавойи талабларга учиб, асл нарсалар унилаётгани чиндан ҳам ачинарли.
Ўқиган қизга бўлган эҳтиёж Қодирий таъбири билан айтганда “Ўзбекойимга ўхшаш чаладумбул хотинлар”дан қутулиш учунми ёки бунинг бошқа сабаби борми, аниқ айтиб бериш қийин. Аслида ўша Ўзбекойимни танқид қилишга бизнинг ҳаққимиз йўқ. Она фарзанди учун шундай ишлар қилиб қўйдики, ўз орзу-ҳаваси учун курашишга тўла ҳақли, бу борада гап-сўз бўлиши мумкин эмас. Она ва фарзандининг истак-хоҳишлари бир ердан чиқиши қандай яхши-а? Ўқиган қиз талабида бўлиб, кейин ўша қизни уй бекасига айлантираётганлар камми? Умуман ўқиган қиз олишдан мазмун ва моҳият нимага бориб тақалиши ҳақида кимдир ўйлаб кўрганми? Қовуннинг сарасини ит ейди деган ўта ҳунук ҳақиқат бу борада ҳам катта саҳнага чиқиб қолса, у ҳолда ўқиган қизнинг тақдири не бўлади? Унинг ота-онаси қизини қайсидир чаласавод ёки бўлажак келиннинг қадамидан умид қиладиган оила учун тарбия қилмагандир.
Афсуски, гап барибир бир парча қоғозга бориб тақалмоқда. Бугун илм олиш учун имконият кенг бўлгани билан, илм олишга бўлган хоҳиш бутунлай бошқа масала эканлигини қачондир тушуниб етиш керак. Университетдаги тўрт йиллик умрини бекор ўтказаётган йигит-қизларнинг жамият кўзи учун талабалик армонида бўлган бошқа ёшларга нисбатан табақалашиб бораётгани ачинарли эмасми? Шахснинг жамиятда тутган ўрнини диплом, уй-жой, машина, жарақ-жарақ пул, паспортга тушган виза ёки унинг эгнидаги кийим билан ўлчайдиган кишилар эмасми аслида ўқимаган? Кимга қандай билмадим-у, пединститутнинг сирқти бўлимини бир амаллаб тугатган қиздан кўра, ўз интилиши билан тўрт йилдан буён абитуриент бўлиб юрган, ўқишга кириш учун бошини китобдан кўтармаган қиз мен учун минг марта афзал. Келин билан яшаш учун алоҳида квартираси бўлмаса ҳам, шу квартира учун тиним билмай меҳнат қилаётган йигит тайёр квартираси бор боқимандасидан минг марта афзал. Кира қилиш учун ота-онасини машина олишга кўндириб, йўлида учраган таннозни манзилига текин элтадиган йигитдан кўра, ҳар ой ўз пулига проездной сотиб оладигани афзал. Уст-бошини ҳар куни алмаштирмасада, ўзига ярашган кийимни танлай биладиган қиз минг марта афзал.
Айтмоқчи бўлганларим, икки ёшнинг дунёқараши ва ҳаётий принципларида якдиллик бўлиши асосий масала бўлмас экан, мустаҳкам оила ҳақида ширин хаёл суриш абсурд тушунча. Яхши, ишончли, ақлли, фаросатли, пазанда, ширинсўз жуфт ҳақида орзу қилиб, ўзи дуч келган юбкага осилиб юрган йигит – ўз орзусидаги қизга муносиб эмас. Келажаги бор, принциплари қатъий, ўз кучига ишонган йигит ҳақида орзу қилиб, ўтмишига киши билмас доғ тушириб юрган қизлар ҳам истаганига муносиб эмас.
Ва албатта ҳеч ким фарзандига ёмонлик раво кўрмайди. Хуллас аниқ манзилсиз совчилик халқимиз қон-қонига сингиб кетган жуда яхши ва мен мутлақо ёқтирмайдиган анъаналарнинг бири. Ундан кўра конкрет манзилдаги сиз истаётган қиз учун курашган минг марта афзал. Севинг, севилинг, севгингиз учун курашинг. Йўқса ноаниқ манзилдаги “ўқиган қизлар” билан кўришиб, вақт кетказганингиз қолади.
Оғайничалиш
