Комментатор

Сохта реанимация

Футбол мухлисларининг тили “шарҳловчи”га кўнникунига қадар ҳамма уни “комментатор” деб биларди.

Бугун уйга хат келди, Тбилисидан. Грузияга қатор ташрифлари давомида бир қанча дўстлар орттирган комментаторнинг соғлиғи ҳақида чин юракдан қайғурилганди. Унга саломатлик ҳамда юз йиллик юбилейни бирга нишонлаш бахтини сўраб ёзишганди. Комментаторнинг кўзига ёш келди...

1964 йилнинг 18 ноябрь куни “Пахтакор” стадиони 70 мингдан зиёд мухлисни қабул қилди. Собиқ Иттифоқ чемпионлигини қўлга киритиш учун Москванинг “Торпедо” клуби Тбилиси “Динамо”си билан “олтин ўйин”да иштирок этади. Ҳар икки команда мавсумни 46 очко билан якунлаганликлари сабабли, чемпион номини Тошкентдаги машҳур стадионда кечадиган финал аниқлаб бериши керак эди. 

Ноябрнинг иккинчи декадасида 15 та республика футбол мухлисларининг диққат-эътиборлари Ўзбекистон пойтахтига қаратилгани тушунарли. Марказ клублари гегемонлиги шу даражага етгандики, ўн тўққиз чемпионатнинг фақатгина 1 тасида олтин медаллар Москвадан ташқарига чиқиб кетди. 1961 йил Киев “динамочилар”и ҳақиқий қаҳрамонлик кўрсатиб, мамлакат чемпионлигини тантана қилишди. Орадан уч йил ўтиб эса грузин клуби катта шов-шув кўтариб, иккинчи сенсация остонасида турганди. Москвичларнинг “Спартак”, “Динамо”, “ЦСКА” клубларидан фарқли ўлароқ “Торпедо” бош совринга фақатгина бир марта – 1960 йилдагина эга чиққан бўлиб, бу сафар иккинчи чемпионликни “Пахтакор” стадионида нишонлашни мақсад қилиб, Тошкентга етиб келди. Тарихий тўқнашувда тбилисиликлар асосий вақтни 1:1 ҳисобида якунлашди. Қўшимча вақтда эса Москва клуби ўз дарвозасидан яна 3 та тўп ўтказиб юборди. “Динамо” (Тбилиси) биринчи бор мамлакат чемпиони! 

Кеч кузда бўлиб ўтган қизиқарли финални тўрт нафар комментатор шарҳлаб борди: Москвадан Николай Озеров, Тбилисидан Котэ Махарадзе, шунингдек, ўзбекистонлик футбол мухлислари учун яхши таниш бўлган Роман Турпишев ҳамда Ахбор Имомхўжаев. Орадан 50 йил ўтиб, улар орасидан фақатгина биттаси, бугун Тбилисидан хат олган комментаторгина ҳаёт эди.

2014 йилнинг 22 ноябрь куни грузинлар тарихий чемпионликнинг 50 йиллигини ўзлари учун қадрли бўлган “Пахтакор” стадионида нишонлашга қарор қилишди. Дастурдан шунингдек “Пахтакор-79” ёдгорлигини зиёрат қилиш ҳам ўрин олганди. Тошкент клубида тўп тепиб элга танилган фахрий футболчилар Тбилиси клуби фахрийларига қарши учрашувда иштирок этаётган бир вақтда комментатор ўз хонасига қамалиб олганди. Уйидан унча узоқ бўлмаган стадионда қадрдонлари тўп тепаётганини билиб турсада, уни қийнаётган алам ҳафтада уч бор пиёда қатнайдигани – “Пахтакор” сари отланишига йўл бермади. Комментатор аҳволидан хабар олишни истаган яқинларини ҳам қабул қилгани йўқ. Бу кун у азият чекишда ёлғизликни афзал билганди.

Комментатор қўлидаги хатни қайта-қайта ўқиб чиққанига шубҳа йўқ: 

“Қадрдонимиз, Ахбор Рустамович... 

...биз Сиз билан “Пахтакор” стадионида яна кўришишга умид боғлаган эдик...

...биз ўтмишнинг ширин хотираларини бир-биримиз билан баҳам кўраётганимизда Сиз реанимацияда ҳаёт учун курашда эканингиз...

...режамизни ўзгартириб, шифохонада бўлсада дийдор кўришиш ниятимиз...

...дўстларингиз эса, олдингизга ҳеч кимни қўймаётганликлари ҳақида айтиб..

...Сизга соғлиқ, ирода, яна умр ва албатта дийдор учрашувимизни тилаб грузиялик дўстларингиз...”

Комментаторни “Пахтакор”га чақиришмади. У алоҳида илтифот кутиб ўтирадиганлар тоифасидан эмас. Биргина илтимослари учун қандайдир стадиончани очиш учун 78 ёшида ҳам бутун республикани айланиб юради. Нафақасида зерикаётган бир пайти мана шундай таклифлар унга далда. Шунчаки “Пахтакор”да уни кутмаётганликларини яхши биларди. Чунки стадион ёнидаги катта футбол ташкилоти фахрийлари хонаси уни истамай қўйганига анча бўлиб қолди...  

Шайхни кузатдик

Фанатизмни жуда ёмон кўраман.

Ҳаётда шундай инсонлар бўлади, сен улар билан қўл бериб кўришмайсан, сени танишмайди, балки умуман дуч ҳам келмагансан. Яқинингда эканликлари сени хотиржам қилади, яқинликни дилингда сезасан. Уларнинг йўқликлари гарчи бегона бўлсанг ҳам таъсир қилади. Узоқ сафарга кетишлари ўйлантириб қўяди, хавотирга солади.

Шайх шундай инсон эди. Илмларидан баҳраманд бўлган вақтларим ўзимни ҳимояда сезардим. Савиясиз саволларга битта сўз билан берадиган жавоблари ҳам, ҳар қандай ҳақиқатни ётиғи билан, кимгадир текказмаган бир холда тушунтириб ўтишлари ҳам наъмуна эди.

Амру-маъруфларда кўплаб маърузалар эшитганман. Имомнинг айтаётганларига қулоқ тутиш баробарида, улар афзал билган услуб ҳам эътиборимдан четда қолиб кетмайди. Жуда чиройли маъруза қиладиганларни ҳам, гажакдор сўзлардан кўп фойдаланганини ҳам, сўзлари жуда ўткир нотиқларни ҳам кўрдим. Шайх услуби эса буткул бошқача эди, барчаси оддийликка йўғирилганди. Ҳақиқатлар барча учун тушунарли бўлиб, ортиқча ҳашамлардан ҳоли эди.

Ақл-у ожизлигим билан тушунганим, шайх ўрта йўлни афзал билгандилар. Радикал руҳга хуши йўқ, содда, илми кучли, одоби наъмуна, амаллари солиҳ инсон сиймосини ўзим учун гавдалантириб олгандим. Бугун шу кишининг жаноза намозларида уларни мендан кам билмайдиган юз минглаб кишилар жам бўлишди. Шайх таратиб турган нурдан бир қисм бўлсада баҳраманд бўлган инсонлар орасида, ўша нур ҳақида унутиб қўйганлар борлигини кўриб ачиндим. Энди уларни ким тартибга солиб туради?

Оламон сўзига ҳушим йўқ, худди уни бошқаришнинг имкони йўқ бўлгани каби. Инсон ўзини-ўзи бошқара олиши керак деб ҳисоблайман холос. Инсоннинг ҳайвондан фарқи ҳам онги бор эканида. Шайх вафоти ҳақида эшитганимда ўкирганим йўқ, сочимни ҳам юлмадим, тан оламан кўзимдан ёш ҳам чиқмади. Шунчаки ичимдан бир нималар узилди. Бугун мен кўрган оламонни бошқариш учун куннинг маъюс қаҳрамони қолдирган нур етарли бўлармикан?

Кабатуллоҳ сари интилаётган кишилар унинг бир парчасига жилла қурса бармоқ текказиб кўриш учун ҳаракат қилишади. Оламонни тартибга солиб турадиган посбонлар бўлмаганида бу даргоҳнинг бугунги ҳоли қандоқ бўларди, билиш менга эмас. Унику балки тушунарман, аммо бандасининг тобути сари онгсизларча интилаётган ва бу билан вазиятни чигаллаштириб, кўпчиликка озор бераётганларни йўқ. Тириклар учун шум, аммо қачондир муқаррар бўлган хабар тарқалиши ҳамоноқ ҳазратни сўнгги йўлга кузатиш истагида бўлган минглаб кишилар борлини билиб суюндим. Шу кишилар орасида маданиятсизлари борлигини кўриб, ачиндим.

Кабатуллоҳга минглаб чақирим йўл босиб келган кишиларнинг бармоғи унга етмай қолса ҳаж қабул бўлмаганида эди... Кўп нарса инсоннинг ниятига боғлиқ. Жаноза намозини жамоат билан ўқиб, сўнгги йўл олдидан чиройли тиловат қилиб қайтиш қаёқда-ю, ўзини оламон ичига уриб, тобут сари интилиш қаёқда. Қўлларини дуога очиб, яхши ният қилиш қаёқда-ю, қўлга телефон олиб, селфи қилиш қаёқда...

Дилдаги ниятимиз эгасига етиб бориши учун осмон ёки бир жисмни ушлаш шарт эмас. Кўпроқ савоб олиш учун қабр ёнига ёхуд лаҳад оғзига яқин бориш шарт эмас. Инсонларни лол қолдириш учун биринчи қаторда туриш ёки кўп гапириш шарт эмас. Қийналаётганини кўрсатиш учун буни ошкор қилиш шарт эмас.

Инсон ўзини тўла бошқара олса қандай гўзал. Инсонларни куч билан бошқариб турмасликлари учун ҳам бу жуда муҳим. Бугун билдимки ўша куч ҳамиша керак. Фанатизм асири бўлганлар, қилаётганини идрок эта олмайдиганлар, қаршиликка сабри йўқ, компромиссни мағлубият ўрнида билувчилар бор экан куч керак.

Шайх илм излашдан 63 ёшларида ҳам тўхтамагандилар. Ўзини илмли билиб, нотўғри хулосалар ила яшаб ўтаётганларни инсофга тинмай чақирган киши бугун орамизда йўқ. У кишини шундайлар ҳам сўнгги йўлга кузатишди. Ҳаётда шундай инсонлар бўлади, сен улар билан қўл бериб кўришмайсан, сени танишмайди, балки умуман дуч ҳам келмагансан. Яқинингда эканликлари сени хотиржам қилади, яқинликни дилингда сезасан. Уларнинг йўқликлари гарчи бегона бўлсанг ҳам таъсир қилади. Узоқ сафарга кетишлари ўйлантириб қўяди, хавотирга солади.

Our place

#np MuzaffarMirzarahimov – Lolajon

Yo‘lning o‘zgalardan holi ekani naqadar yoqimli. Huddi hamma sendan yuz o‘girib, shaharni bir o‘zingga qoldirib ketgandek. Quyoshning so‘ngganiga ancha bo‘lganida ham ma’no bordek. Go‘yoki tabiat ichingdagilarni bilib turgandek.

Uyim tomon eltadigan so‘l yo‘ldan ogohlantirib chiroq yoqdim. Qo‘llarim esa shturvalni beixtiyor o‘ngga burishdi. Aqlim meni boshqara olmagach, yurak tanimni o‘z izmiga to‘la olgandi.

Mana o‘sha ko‘prik. Yana o‘ngga. Keyin yana o‘ngga. Allaqachon kesib tashlangan daraxt o‘rni menga yod bo‘lib ketgan. Chiroq nurida borliqni ko‘rishga qiynalib, o‘zimni zulmatda qoldirdim. Bunda esa hammasi tiniq ko‘rinib turgandi. Allalayotgan musiqa tovushi tobora pasayib borayotgani cho‘chitib yubordi. Uni orqaga qaytardim, qayta-qayta allalashini so‘rab, kerakli tugmani bosib qo‘ydim.

Shamollarda sinmading lolam

Bo‘ronlarga dosh bera olding.

Qor tagida qolganda olam

Ko‘zlarimda yosh bo‘lib qolding..   

Qo‘shiq so‘zlarini yoddan bilmay turib hirgoyi qilish har doim ham kuzatilmaydi. Pley listda shu qo‘shiq o‘rniga boshqasi bo‘lganida balki Ko‘kchaga yetib olardim. Lekin kun sovug‘ida uning doimiyga aylangan uyi yonidan o‘tish oson emas. Muzlagan yerda o‘zini zaxga berib yotibdi. Men esa ustiga iliqlik to‘shay olmayman. Onda-sonda o‘qib o‘tadiganimni ozgina iliqlik deb bilish bilan cheklanaman.

Shamol turdi. Ovozini ham eshittirib o‘tdi. Oynaklar ustiga mayday tomchilar kelib urilayotganini ko‘rayotgan ko‘zlarim ko‘proq ichimga nazar solib turibdi.

Titrayverdim sovuqdan yupun

Izg‘irinda tentirab yurdim.

Seni qamrab oldi qor, quyun

Yonginangda tikilib turdim.

**

Hammasi qalban o‘lib bo‘ldi. Hammasiga guvoh daraxtni kesib yuborishgan. Ortga qaytarish imkonsiz. Menga tikilgan ko‘zlar, barmoqlarimni qattiq siqqan uning qo‘llari, oynakka tinimsiz urilgan yomg‘ir tomchilari, dimoqni yomg‘ir isi aralash qitiqlagan uning yoqimli iffori. Xatlarini saqlab qo‘yganman. Sog‘inib o‘qiganimda o‘qib bo‘lishimni kutib menga qarab turgandek bo‘ladi. Chunki uning shu nigohlarini eslab qolganman. Unutishimga katta shubham bor.,

Lolajon, mening lolam

Seni sig‘dirolmadi nahotki yorug‘ olam?

Lolajon, meni lolam

Bizga torlik qildi hammaga keng bu olam.

Shu onda vaqtni to‘xtatish mumkin emasligi alam qiladi. Ortga qaytishni so‘ramayabman-ku. Soat millari o‘ngga qarab intilgani sari shirin xotiralar uzoqlashib boraveradi. Uni ko‘rgani borishimni kutarmikan? 1-qavatdagi derazasidan qarab ketishimni so‘raganida, ich-ichidan yana bir pas qolishimni istarmikan?

Yangi yil kuni bergan sovg‘asini siypalash odatim. Huddi shunda qo‘llaridan tutgandek bo‘laman. Menda saqlanib qolgan isi uni qayta ko‘rgunimcha yo‘qolib qolmasligiga umid qilaman, bunday bo‘lmasligini bilib turib. Umidlar esa intixoda o‘ladi.

Nechun mendek bir bag‘ri toshni

Yagonamsan, mardimsan deding?

Qahratondan qo‘rqqan bir toshni

Unutilmas dardimsan deding.     

**

Inson hayotga bir marta keladi. “Lolajon” nechinchi marta aylanayotgani tushunarsiz. 10 tadan keyin sanoqda adashib ketdim. Chunki qo‘lim ham, xayolim ham yozayotganim bilan band. Tezlik yo‘q. Barmoqlarim boshqa harfga tushib qolayotgani hozir asabimga tegmayapti, asablarim dam olishmoqda.

Men o‘tmish bilan qolib ketmadim. Shu bilan birga uni o‘chirishni istamadim. Bugun ham fikrimni o‘zgartirganim yo‘q. Ichida uzilib bo‘lgan rishtalarini umidlarim bilan tiklashga urinaman.

Lolam, meni kechirgin, lolam

Gunohkorman sening yoningda.

Qor tagida qolganda olam

Asrolmadim seni bag‘rimda..

Ularga kerak bo‘lganim insonlarim ko‘p emas. Muhimi bor ekanliklari. Mayli unga kerak bo‘lmay qolay. Mayli hammasini unutsin. Meni chiqarib tashlasin. Uning yo‘li endi boshqa. Men esa chaqirishini, oldiga kelishim istashini kutaman. Voz kechib yuborishiga ishonishim qiyin.

**

Telefon yondi: onajonim. Hozir boraman. Oxirgi marta eshitib olay:

Lolajon, mening lolam

Seni sig‘dirolmadi nahotki yorug‘ olam?

Lolajon, meni lolam

Bizga torlik qildi hammaga keng bu olam.