Наргиз Зокированинг фикри ҳақида

Бир латифа ёдимга тушди. Гуноҳ ва савоблари тенг келиб қолган бир бандага дўзах ёки жаннатдан бирини танлаш ҳуқуқини беришибти. Ҳар икки маконга шунчаки кўз югуртиришни сўраган ўша банданинг тилаги вожиб бўлиб, унга кичик дарчалардан мўралаш имкони яратилибди. Жаннат боғининг сўлим гўшасида соққоллари оппоқ, файзли бир нуроний най чалиб ўтирган экан. Дўзахда эса одамлар ўйин-кулгу, кайф-савога берилиб, тунги барда даврон суришар экан. Танлов имконияти бор банда бандалигига бориб, иккинчи маконни афзал билибди. Эшикдан кириши билан 4 та шайтон унинг қўлини қайириб, қайнаб турган қозон сари олиб кетаётганида банда дод солишни бошлабди: “Менга кўрсатилгани умуман бошқа нарса эди-ку?!” Шайтонлардан бири эса кулиб жавоб берибди: “У шунчаки реклама эди!”

Латифани ёзиб тугатгунимга қадар, мисолни нега айнан шундан бошлаганим ёдимдан чиқиб қолди. Балки блогпост якунида сабабини тушуниб қоларсиз, билмадим.

Бугун “Кун”да Ўзбекистонда туғилган машҳур хонанда Наргиз Зокирова ҳақида хабарга кўзим тушди. Тушга яқин эса Сайёд таҳаллуси билан танилган блогернинг ўз услубидаги ноласи лентамда кўриниш бериб, кейин уни охирига қадар ўқиб чиққандим. Блогпостга муштарийлар томонидан билдирилган фикрлардан кўриндики, мавзу жиддий. Орада Зокированинг инстаграмдаги саҳифасини ҳам айланиб чиқдим.

Мавзунинг жиддийлиги Наргиз Зокирова билдирган фикрларга бўлаётган муносабатда халос. Айтганлари эса мен учун сариқ чақалик аҳамиятга эга эмас. Менимча Ўзбекистон имиджи қандайдир қўшиқчининг тўрт оғиз гапига қараб қолмаган. Шу жиҳатдан олиб қараганда, Наргиз Зокирова ўз инстаграмида қолдирган фикрларга сиёсий ёки бошқача тус бериш шахсан менга эриш туюлди. 

Қўшиқчи Россия телевидениесининг “Голос”ида чиқиш қилмагунига қадар, уни ҳеч ким эсламаётганди. Шу лойиҳадан кейингина бир қатор мамлакатлар, хусусан Ўзбекистонда ҳам Наргиз Зокировага бўлган қизиқиш ортди. Бунга асосий сабаб сифатида қўшиқчининг “Голос”да ўзбекистонлик эканини айтиб ўтганидир. Балки у биринчи саволдаёқ ўзини америкалик дея таништирганида, мавзу бироз чайналган, кейин Зокирова мавзуси унутилган бўларди. Чунки Тошкентда туғилиб, кейинчалик бу ҳақда буткул унутган кишилар Зокиравасиз ҳам талайгина ва бу ҳолат шахсан мени ажаблантирмайди.

Наргиз Зокировага Ўзбекистон ҳақида биринчи савол берилганидаёқ, қўшиқчи бу мамлакат ҳақида эслашни хоҳламаслигини айтиб ўтди. Шунинг ўзиданоқ унинг ўз ватанидан ҳафа эканини пайқаш қийин эмасди. Ортиқча изоҳ чиндан ҳам шарт эмас. Лекин кейинчалик ҳар жабҳада изоҳни ўзимизникилар сўраб олишди. Қўшиқчининг кийиниши ҳам, соч турмаги ҳам, нега ўз ватанини ёмон кўриши ҳам, эътиқоди ҳам эътибордан четда қолиб кетмади. Унинг шахсий ҳаётига аралашишлари табиийки Зокировага ёқмасди. Буни терс жавобларидан ҳам билиш қийин эмас. Энг охирида эса у “ёрилди”. 

Наргиз Зокирова Ўзбекистондан нега чиқиб кетгани ва бунинг сабаблари менга қоронғу. Билганим, демократик давлатда яшаётган ҳар бир инсон кейинчалик қаерда қўним топишини ўзи ҳал қилиш ҳуқуқига эга. Наргиз Зокирова ҳам АҚШни афзал билди ва кўпчиликдан фарқли равишда кейинчалик бунинг учун афсус қилгани йўқ назаримда. Орада ОАВ ёрдамида Ўзбекистонга мағзава ағдарганми ёки йўқ, буниси ҳақида ҳам умуман билмайман. Усиз ҳам бу ишни бажонудил бажариб келаётган “ҳамюртларимиз” бор. Шу важдан олиб қараганда, Зокированинг АҚШ, Россия, Доғистон, Ҳиндистон ёки Хитойдан бирини танлаши унинг ҳуқуқи. У шу ҳуқуқидан фойдаланди ва биздан кетди. Оқ йўл. Қўшимча қилишим керакки, қандай кийиниш, нима иш билан машғул бўлиш, қайси динга эътиқод қилиш ҳам ҳар кимнинг ўз ҳуқуқи. Бунга монелик қила олмаймиз. Қаршилик қилишимиз ёки унинг тинчлигини, эркинлигини, танловини чеклашга уринишимиз бефойда ҳам имконсиз. Лоланинг кийими ёқмаса, Ўзбекнавога хат қоралаш мумкиндир балки. Лекин Зокирова биздан узоқда. У ўзбекликка ҳам, ўзбекистонлик бўлишга ҳам, миллийлик ёки бошқа масала учун ҳам ҳаракат қилаётгани йўқ. У ҳаммасидан бир йўла юз ўгирган.

Наргиз Зокирова ким бўлишидан қатъий назар, у хаттоки ўз ватани ҳақида салбий фикрлар билдирган бўлса ҳам, истеъдоди бор эканини ҳамма кўрди, тан олди. Унинг бир қатор яқинлари ҳали-ҳамон Ўзбекистонда истиқомат қилишади ва халқ эътиборида юришади. Шунчаки Наргиз Зокирова Тошкентда ўзи хоҳлагандек ҳаёт кечира олмаган. Бунинг сабаблари, унга нисбатан қилинган ишлар (агар шундай ишнинг ўзи бўлса) шахсан менга ҳам қизиқ. Билганим эса, ҳамманинг кўнглига бирдек ёқишнинг иложи йўқ. Каттагина мамлакатда ҳамма бирдек бахтли бўла олмайди. Мадомики, унинг ичидагини суғуриб оладиган киши топилмадими, қўшиқчини таъқиб қилишдан маъни кўрмадим. Қўяверинг, хоҳлаган жойида истаганича яшасин, хоҳлаганини қилаверсин. Унинг бизга зарари тегаётгани йўқ. Энг муҳими, у четдан туриб ҳокимият ёки ҳудуднинг маълум қисмига даъвогарлик ҳам қилмаяпти. Ўзи билганича ҳаёт кечирмоқда ва ҳамма жойда ўзи учун жавоб беради. Биргина айби, Тошкентда туғилгани бўлиб қолмаслиги керак. Қаерда туғилишни ахир инсон ўзи ҳал қилмайди. Уни шунчаки ўзбекистонликлар қаторидан ўчириб қўйинг, ўзи шуни хоҳлайди. 

Мен яшаб турган давлат, жамият ёки миллат ҳақида айтилган ҳар қандай ҳунук гап ҳамиятимга тегиб ўтади. Лекин қанчалик уринмай, кишилар оғзини ёпиш қўлимдан келмайди. Яхшиси тупуриб қўйишни ўрганинг. Нотўғри йўлда бўлса, жазоси барибир биз томондан берилмайди.

Ортиқча садоқат

“300 спартанцев” фильмини томоша қилаётгандим, мароқ билан. Режиссёр Зак Снайдернинг ишига тан бердим. Ҳозир бу ҳақда эмас. 

Леонид сиёсатчилар қаршилигига қарамай урушга жўнаб кетади. Унинг рафиқаси – малика Горго ўзининг оқила аёл экани билан бутун фильм давомида диққатимни тортиб турди. Эркак кишининг ҳар бир муваффақиятида фаросатли аёлнинг қўли бўлса бу бахтнинг ўзгинаси. Леонидга мана шундай бахт ато этилганди.

Спарталиклар қироли Леонид ўз ғурури деб билувчи ватани, оиласи, аёли ва умуман шунга ўхшаш муқаддас нарсалар учун жанг қилар, унинг садоқатли аёли эса қирол шаъни учун курашишни ўз бурчи деб биларди. Бу ажойиб уйғунлик. Бундай туйғулар олдида бош эгсанг арзийди.

Вазият шу даражага бориб етади, Спарта сиёсатчилари Леониддан юз ўгирмасликлари учун малика садоқатини қурбон қилади. Фероннинг бузуқ хулқи ҳақида яхши тасаввурга эга Горго уни ўз қароргоҳига чорлаб, битта тун эвазига қирол номини эртанги мажлисда оқлаб олишдан умид қилади. Азбаройи кучли садоқат ўша садоқатнинг дарз кетишига сабабдир.

Ичим музлаб қолди. Бедор тунларнинг бирида унинг ширин овозигина эшитилиб турар, атроф сув қуйгандек жим-жит эди. Ёнимда дея тасаввур қила олишим учун сочларини сийпаламаётганимгина сабаб эди. Уруш ҳақида сўз очилди. Ҳар қандай мавзуда фикрлаша олганимиз ва бунда ўзаро босим сезмаганимиз бир-биримиздан зерикмаслигимиз учун асосий омил эди ўшанда. Орзулар ҳақида гап кетганида сўзлар ожизлик қилса, бахт чизгилари акс этган суратлар ўртада сарсон бўлган ширин пайтлар. 

Ўзим муқаддас деб билан нарсалар учун урушдан қочмаслигим ҳақида айтдим. “Мени ташлаб кетасизми?” дея аразлаган оҳангдаги саволидан ич-ичимдан қувонсам ҳам, ростини айтиб қўя қолдим: йигит киши оиласини ҳимоя қилиш учун жангдан қочмайди! У мени кутишга ваъда берди. Ҳеч нарсадан ҳеч нарса йўқ унга хат ёзишга келишиб олдик. Жавоб хати орқали фақатгина ундан келадиган ширин исни ҳис қилиш ҳақида ҳам ўйлаб кўрдим. 

Утопия хаёлни ҳар ёнга етаклаб кетаверади. Уруш ғалаба ёки мағлубият, ҳаёт учун курашдангина иборат эмас. Душман қўлида асир қолиш қисмати ҳам бор. Агар ёв қўлида қолсам, мени халос қилиш учун ўзи курашажаги ҳақида айтгани ҳеч қачон ёдимдан чиқмайди. Хаёл осмонимни қора булут қоплади: ҳеч қачон! “Нима бўлганида ҳам мени уйда кутишинг керак!” Севгани учун ҳамма нарсага тайёр туриш улуғланар балки. Лекин мен ҳеч қачон бундай қурбонликка рози эмасман. Тўлиқ эркинликда бўлгани хаёллари билан давом этди: “бу йўлда ҳеч нарсадан тап тортмайман!” Мавзуни шу ерда тўхтатмасам бўлмасди. Чунки уни ўзгалар қўлида тасаввур қилиш қандай оғриқ эканин мен сўзлар билан тасвирлаб бера олмайман. 

У бугун ҳаётимда йўқ. Лекин айтган гаплари ҳали-ҳамон тош каби босиб туради. Горгонинг Леонидга бўлган садоқатига ўша аёл кўзи билан ҳеч қачон қарай олмайман, чунки мен эркак кишиман. Урушда енгилиб, танасига юзлаб пайконларни қабул қилган қиролнинг бахти – Горгонинг ҳиёнатининг кўрмаганида эди. Менинг маликам узоқларда бўлса ҳам эшитсин, мен ҳеч қачон бундай қурбонликни кечира олмайман. Ундан кўра учиб келаётган юзлаб пайконларга кўкрак тутиб берганим яхши...     

“Дильшод”

Эркак киши унга иснод келтириши мумкин бўлган ҳолатлар ҳақида тасаввурга эга бўлгани яхши.

Индонезияда ўқиш асноси қарашларимга ўз таъсирини ўтказмади десам, сизни алдаган бўламан. Бир-бирига қарама-қарши фикрларнинг туғён уриши дунёқарашимни остин-устун қилиб юбормаган бўлсада, уларни солиштириш имкониятига ҳар қалай эга бўлгандим. Мени ҳайратга энг кўп солган жиҳат мамлакат туб аҳолисидаги толерантлик эди. Катта йўлнинг сўл томонида муҳташам черков қад ростлаб тургани, унинг қаршисида АСЕАН минтақасидаги энг катта масжиднинг қурилишига монелик қила олмасди ёки аксинча. Ўз навбатида, бошдан-оёқ либосга ўралиб олган оддий индонез қизининг ўта замонавий услубда кийинишни хуш кўрувчи ўзга дин вакиласи билан дугона тутинишига ҳам ҳеч нарса қаршилик қила олмайди.

Ислом динига эътиқод қилувчилар сони бўйича дунёнинг энг йирик мамлакати сифатида эътироф этиладиган Индонезияда қонунлардаги устуворлик механизми юқори эмас. Ўта бой қатлам ўз даромадига ҳамма нарсани сотиб олишига ишонса, жуда камбағал кишилар шунчаки ўлиб қолмаслик учун тирикчилик қилишади. Мана шу ҳаёт давомида кишилар ҳар қандай ишга кўз юмишлари мумкин. Негадир уларнинг асаб толалари бизникичалик таранг тортилмаган.

Мусофирчиликсиз ўтган талабалик йилларим Тошкентга келиб ўқиётган курсдошларимникидан қизиқарли деб айта олмасдим. Эрталаб ота-онам билан хайрлашиб уйдан чиқишим ва кечки пайт яна улар билан юзлашишим — уйидан пул келишини орзиқиб кутадиган ёки стипендиядан стипендияга қадар яшайдиган қадрдонларим ҳаётидан буткул фарқ қиларди. Мени қойил қолдирадиган жиҳат қийин бир шароитда бўлишига қарамасдан, бир неча фарзандини пойтахтдаги ўқиши, еб-ичиши, яшашига пул топиб беришидан ташқари, ўз тирикчилигига ҳам орттирадиган ота-оналарнинг борлиги эди. Нарх-навонинг тинимсиз ошиб бориши, контракт пулининг ҳар йили кўтарилиши уларни тинимсиз меҳнатдан қайтара олмасди.

Аҳолисининг катта қисми ислом динига эътиқод қилувчи Ўзбекистонда қонун устунворлиги асосий масала. Бойлар қатлами даромади бир умрлик эмаслигини онгли равишда тушуниб турса, бир амаллаб ҳаёт кечираётган кишилар қачонлардир ёруғ кун келишига албатта ишонишади. Мана шу ҳаёт давомида кишилар оч қорним, тинч қулоғим шиорига амал қилишлари мумкин, лекин сабрнинг ҳам чегараси мавжуд. Пичоқ суякка бориб тақалганида, кўзга ҳеч нарса кўринмай қолиши ҳам бор.

Жакартадан бироз четроқда таълим олаётган ўзбекистонлик талаба билан содир бўлган бир воқеани қисқача баён қилишим кимгадир эриш туюлмаслигидан умидворман. Аслида бўлиб ўтган воқеани бизга ҳикоя қилиб берганиёқ ҳайрон қолдирганди. 

Маҳаллий аҳоли оқ танли кишиларни ўзгача хурмат қилади, уларга бўлган қизиқиш бирмунча юқори. Энг қиммат меҳмонхоналарнинг энг олди ва энг қиммат вакилалари сенинг тилингда сўзлашувчилар бўлса, қаердан эканлигинг ҳақида билишлари билан албатта ўша жаноналарни ҳам эслаб ўтишади. Тилга олиб ўтилган талаба йигит мана шу устунлиги эвазига бир қатор қизларни илинтиришда қийинчиликка дуч келмади. Унинг навбатдаги ўлжаси ледибой бўлиб чиқишини ким ҳам билсин? Бу уят иш эди, жирканч иш эди. Эҳтиётсизликдан кўра кўпроқ, билимсизлик оқибати эди.

Кўча-кўйда бемалол юрган ледибойлар гуруҳига ҳар куни дуч келишингиз мумкин. Мижози шикоятга ўрин қолдирмайдиган кишилар буни оддий ҳол сифатида қабул қилишади. Толерантлик шу даражага етганки, ибодатини мутлақо кандай қилмайдиган йигитлар гомосекнинг олдидан индамай ўтиб кетишади. Ваҳоланки мамлакат аҳолисининг катта қисми бир жинслиларнинг никоҳ қуришига қарши. Бунга розилар сони бор йўғи 3 фоиз кўрсаткичга эга. 

Бизда аҳлоқ нормаларига тўғри келмайдиган ишлар қаттиқ қораланади, бунга мойил кишиларга нафрат бирмунча юқори. Энг қиммат нарсаларни ўзига раво кўриб, энг қиммат машиналарда таралабедод қилиб юрган қизлар ҳақида гап кетганида, уларнинг эҳтимолий ҳомийлари паст овозда эслаб ўтилади. Мана шундай вазиятда сўл томонга йўл очиб бериш ҳақида гапиришнинг ўзи аҳмоқлик. Бундай жамиятга фоҳишабозликни легаллаштириш ундан келадиган зарарни анча камайтириши мумкин эканини тушунтириш мутлақо ортиқча. Бизда ўша нарсага эҳтиёж сифатида эмас, аҳлоқсизлик нуқтайи назаридан қаралади. Уйланиш имкониятига ёки шароитига эга бўлмаган кишилар ўз истакларини қондириш учун сўл йўлга юришлари кундек равшан бўлсада, улар ўзларини худди роботдек кўрсатишга мажбур бўлишади. Ваҳоланки табиат инсоннинг бу хоҳишини инкор этмайди. 

Табиат инкор этадиган ҳилқат ледибойнинг орзуси эса бошқалар қатори эмин-эркин ҳаёт кечириш. Мижоз аслида нима экани ҳақида тасаввурга ҳам эга бўлмаган кишиларимиз эса буни ҳазм қила олишмайди. Нафрат шу даражага етганки, кескин ва тез фикрлаб қўя қоладиган йигитлар гомосекни турткилаб ўтишни ўз бурчлари деб билишади. Аҳоли ўртасида бир жинсли кишиларнинг никоҳ қуриши борасида сўровнома ўтказиш учун шунчаки жинни бўлиш керак. 

Ғоялар ҳам, қадриятлар ҳам секин-аста емирилади ва бу жараён тинмай давом этади. Оғишлилик эҳтимоли юқори бўлган жамият куч билан ушлаб турилса ва маърифат билан бошқарилса қадриятларнинг емирилиши қийин. Тўғри йўлни ҳис қила олиш учун билим керак. Динни жуда чуқур назокат билан тушуна оладиган алломалар мазҳаблардан юқоридир. Ўйлаб қаралса бир-бирини қириб ётган мусулмонлар ўша мазҳаблар ўртасидаги тафовут ва кимгадир оғишлилик сабаб диннинг асл моҳиятини унутишди. 

Индонезия бу босқичга шунчаки келиб қолмаган. Голландлар таъсири остида бир неча ўн йиллар қолиб кетган халқ мустамлака сифатида ўзига ёт қарашларни ҳазм қилишга мажбур бўлди. 1979 йилга келиб голландлар биринчилардан бўлиб бир жинслилар ҳуқуқини қонун даражасига олиб чиққанликларини шунчаки эслатиб ўтмоқчиман. Аҳоли сони бўйича жаҳоннинг тўртинчи мамлакати бўлган Индонезия бугун бор эътиборини иқтисодий томонга қаратган. Ғоявий курашга вақт ажрата олмаётган мамлакатда кичик-кичик гуруҳларнинг вужудга келиши учун шароит бор. Илмли ёшларни бирлаштириб, ўз маърифатини сингдираётган ёт кучлар бир неча ўн йиллик режаларини бамайлихотир амалга оширишлари мумкин. Уларнинг таъсирида илм олаётган етакчилар вақт ўтиб ҳокимият тепасига келса, бутун бир мамлакатга ғоявий томондан эгалик қилиш учун йўл очилади. 

Энди бу мавзудан бироз чекиниб, бошқаси ҳақида сўз очамиз. Оғиб кетишга мойиллик жуда катта хавф. Телеграм ёки ватсап ёрдамида оддий бир талабани ҳезалакка чиқариш ёки оддий бир қизни суюғоёқ сифатида машҳур қилиш тобора ҳеч гап эмас. Ахборотнинг тўғри ёки нотўғрилиги ҳақида ўйламай, уни тезроқ улашишга уриниш ёмон оқибатлар учун илк қадамдир.  

“Дильшод” калимаси билан машҳур бўлиб кетган кимсани мен ҳам қабул қила олмайман. Бундай кишилар ва уларга бўлган муносабат эътиборимдан четда қолиб кетмайди. Дин нуқтайи назаридан қараганда на ислом, на христианлик ва на бошқаси бесоқолбозликни оқлаган ҳолатни кўрмадим. Ривоят қилишларича, тўрт тоифа одамлар Аллоҳнинг ғазабига дучор бўлган ҳолда тонг оттириб, Аллоҳнинг қаҳрини келтирган ҳолда кунни кеч қиладилар. Улар: ўзларини эркакларга ўхшатувчи аёллар, ўзларини аёлларга ўхшатувчи эркаклар, ҳайвонга яқинлик қилувчи кимса ва эркакларга яқинлик қилувчи кимса, яъни, бачавоз. 

Тавба учун аслида тафаккур керак. Ледибойдан ким шуни кутади? Улардаги ҳолат онгдаги ўлат, онгий манқуртликка ўхшаш нарса. Мижози ўзгаришга юз тутган бундай кишилар орасида жуда оқиллари, донолари, кашфиётчи-ю истеъдодлари ҳам бор. Табиат инкор қиладиган ҳолат эса фақатгина яқинлик билан боғлиқ халос. Шу билан биргаликда улар ҳам жамиятнинг бир бўлаги. Қонунан рўйхатга олинган шахс сифатида улар давлат ҳимоясида. Бесоқолбозлик ҳақида эса жиноят кодексининг моддаси бор, тартиб рақами – 120. Бу шундай моддаки, уни фош қилиш қолган қонунбузарликларни аниқлашдан фарқ қилади. Биринчи навбатда унда иштирок этган шахс иккинчиси устидан шикоят қилиши лозим. Аёл ҳамда эркак ўртасидаги муносабатда зўрлаш ҳолати бўлса, бесоқолбозлар ўртасидаги алоқа келишилган ҳолда амалга ошади. Иккинчи томондан гомосекни озодликдан маҳрум қилиш унинг бу эҳтиёжларини ўзгартирмайди, шунчаки ундаги эҳтиёткорликни оширади халос. Шу томондан олиб қараганда, гомосекни ҳар куни дўппослашдан маъни йўқ. Дард уриб қўйган кимсага яна битта зарб тушириш ортиқча. Радикал руҳ муаммони ҳал этмайди, бошқа муаммоларни келтириб чиқаради. 

Медицина, ҳуқуқ ёки дин мезони билан қараганда бизда бесоқолбозни табиатан соғлом кишилар қаторига қўшиш мушкул иш. Уларни носоғлом кишилар қаторида кўриш бир жинслилар ҳуқуқини ҳимоя қилувчи давлатларда норозиликка сабаб бўлиши катта эҳтимол. Чунки улар шахсга мутлақ эркинлик беришни афзал билишади. Бизда эса қонунлар ишлаб чиқилаётганда аҳлоқ нормалари ҳам инобатга олинади. 

Индонезлардаги толерантлик гомосекларга беэътибор муносабатга сабаб бўлди. Демак йиллар ўтиб биз айтиб ўтган 3 фоизлик кўрсаткич секин-аста ошиб бориши учун кичик бир шароит бор. Бир жинслиларни қўллаб-қувватлаётган мамлакатлар сони ошиб бораётгани, масалан, АҚШ штатлари босқичма-босқич бунга қўшилиб бораётганини оддий мисол сифатида келтириш ўринли. Бизда эса жамият ҳазм қила олмайдиган жараён ўз кетидан зўравонлик, кейинчалик бошқа жиноятларни етаклаб келиши мумкин. Табиат қовушишнинг бу кўринишини инкор этади. Табиат инкор этадиган ҳолатдан лаззат олувчиларнинг лаззати учун шароит яратилибгина қолмай, уларнинг фарзанд асраб олишларига ҳам кўмаклашаётган жамият бир қатор соҳалар бобида илгарилаб кетган бўлсада, маънавий томондан чириб бўлгандир. Шу ўринда унутмаслик керак, қонунларнинг қабул қилиниши аҳлоқ ёки дин масаласани ҳеч қачон биринчи ўринга олиб чиқмайди. 

Ҳар бир соҳада тажриба ўтказиб кўрадиган ривожланган мамлакатлар гомосекни касал сифатида эмас, тенгҳуқуқли фуқаро сифатида кўришни афзал билишдими, демак бунинг давоси йўқ. Улар каби кимсалар Луд қавми даврида ҳам, ундан олдин ва кейин бўлгани ҳам инкор этиб бўлмас ҳақиқат. Масала тагига олиб кетмасидан унга қарши қонуний йўл билан курашиш маънили иш. Зеро, катта эҳтимол билан гуноҳсиз бир шахсни одамлар кўз ўнгида аҳлоқсизга чиқариб қўйишдан ийманмаётган, қўрқмаётган кишиларнинг жазони ўзларидан деб билишлари чамамда ақлсизлик. 130 дан ортиқ миллат ва элат вакилларининг тинч-тотув ҳаёт кечираётгани, 10 дан зиёд конфессияга мансуб дин вакиллари ўртасидаги зиддиятнинг йўқ эканига асосий сабаб қонунларнинг ишлаб тургани, шундай эмасми? Бизда ҳаммасига кўз юмиб кетиш тарғиб қилинмайди. Одатларимиз умуман бошқача. Мана шу жиҳат билан индонезлардан яхшигина фарқ қиламиз. Ёт ғояларга, маънавиятга таҳдид қилиши мумкин бўлган ҳолатларга қарши бизда курашилинади. Меҳмондўст, очиқкўнгил, самимий бўлган индонез халқидан асосий фарқимиз ҳам мана шунда. 

Бесоқолбозда ўзимизга мос келадиган ҳолатни кўра олмадим. Уларга нисбатан бўлаётган ёввойиларча муносабатни ҳам ҳазм қила олмадим. Қонунлар ишлаб турган мамлакатда уларни бузадиган мезонларнинг бўлиши огоҳлик талаб этадиган ҳолатдир. Чунки жинсий яқинлик истаймизми йўқми — эҳтиёж. Эҳтиёжни қондириш учун бўлган ҳаракат эса яхши оқибатларга олиб келмаслиги мумкин. Айтмоқчи бўлганим, мавжуд ҳолатни нафақат жамият қоралайди, балки давлат ҳам унга шароит яратиб бермайди. Табиат инкор этадиган яқинлик истайдиган кишиларнинг бор эканини эса табиатнинг ўзи инкор эта олмайди. Ўшандай кишилар эҳтиёжларини қондириш учун имкон берадиган мамлакатларга чиқиб кетганликлари яхшироқмикан? Фалокатнинг ариши учун битта йўл-да бу ҳам...      

Комментатор. Татимаган илтифот

Комментаторнинг ёши саксонга яқинлашиб қолган, ваҳоланки кўринишидан унинг ёшини таҳмин қилиб бўлмайди. Спорт билан мунтазам шуғуллангани учун бўлса керак, қариликни тан олиб улгурмаган. У тўп тепиш учун ҳафтада уч бор "Пахтакор" метроси томон қатнайди, пиёда. Босиб ўтиладиган йўлда автобус етти бор тўхтаган бўларди.

Тбилисининг "Динамо" ҳамда Тошкентнинг "Пахтакор" клуби фахрийлари ўртасидаги ўйинга уни таклиф қилишмади. Бунинг ўзига хос сабаблари бор бўлиб, уларни ўйлагани сайин комментатор аламини ичига юта олмаётганди. Унга нисбатан ўқилган "ҳукм"ни адолатсизлик деб биларди.

Грузиядан ташриф буюрган делегация аъзолари табиийки комментаторнинг қаерда экани билан қизиқишарди. Буни жуда яхши тушуниб турган кишилар уни касалга чиқаришди. Уларнинг бу баҳоналари комментаторнинг қулоғига етиб келиши мумкинлигини ўйлашни исташмади. Борди-ю етмиш етти ёшли чол ўзини таклиф қилмаганликларидан нолийдиган бўлса ҳам, "сизга алоҳида таклифнома керакмиди?!" деб ҳазилга буриб кетишади.

Грузия делегациясига раҳбарлик қилган киши комментаторни жуда яхши танирди. "Пахтакор" стадиони қошидаги федерация биносида ҳам, стадионнинг ўзида ҳам, ундан кейинги банкетда ҳам комментатор кўринмагач, маҳаллий кишилар иззат-эътиборида бўлаётган қариядан у ҳақда сўради. Бу саволга жавоб беришга борган-сари сабри чидамай кетаётган қария, комментаторнинг оғир бетоблигини мамнуният ила маълум қилди. Делегация раҳбари кутилмаган жавобдан хайрон бўлиб, "Динамо"нинг фахрий сардорига савол нигоҳи билан қаради. Лабига эндигина сигарета қистириб, уни ёқишга шайланаётган сардор бир зум тўхтаб, бошини кўтарди: "Ничего, поедем в больницу".

Қария тамомила эсанкираб қолди. Грузинларнинг бундай қарорга келишларини унинг ўзи ҳам, унга доимий хамроҳ собиқ футболчи ҳам кутмаганди, албатта. Юзидаги мамнунликдан асар ҳам қолмаган қарияни, ўша собиқ футболчи қутқариб қолди: "Он все равно в реанимации. К нему никого не пускают. Вчера я сам поехал проведать его и вернулся так и не увидев"...

Комментатор бу жавоблар ҳақида унга Тбилисидан келган хат орқали билди. Бу хат федерация биносининг биринчи қаватига келиб тушганида, балки эгасига қадар етиб келмасди. Комментаторнинг манзили ҳақида хаттоки тасаввурга ҳам эга бўлмаган грузинлар мактубни федерациянинг ўзига ёзиб, алоҳида конвертни эгасига етказишни илтимос қилишганди. Комментаторни жуда яхши биладиган иккинчи қаватдаги хатлар бўлими мудираси у кишининг набираси билан таниш эди. Мудира мактубни шу йўл орқали эгасига етказишга қарор қилганди.

Ҳакамлик даврларини қўмсаб, қолаверса қарилик кушандаси бўлган ҳаракатсизликдан қочиш учун ҳам ҳафтада уч бор футболга бориб турадиган комментатор аслида соппа-соғ эди. Ўйин куни грузиялик қадрдонларини кўриш учун ҳам "Пахтакор"га бормоқчи бўлди. Лекин ғурур йўл бермади. У атрофидаги ишларга шунчаки тупуриб қўя олмасди. Ҳамма нарсани юрагига яқин оладиган комментаторга қўл силтаб қўя қолиш бегона эмас. Бу сафар ҳам шундай қилди. Уни ёқтирмайдиган, унга бир қучоқ алам “совға” қилган, ҳаётининг мазмуни бўлган футболдан иложи борича четлаштиришга уринаётган кишилар юзини кўргиси келмади.

Татимаган илтифот

2011 йилнинг 29 октябрь санаси ўзбекистонлик футбол мухлисларининг ёдида узоқ муддат сақланиб қолади. Мамлакат жамоалари халқаро майдонда муносиб тўп суришсада, қандайдир турнир финалига етиб келиш жуда кам кузатиладиган холат. 17 йил муқаддам бош жамоа Хиросимадаги ҳал қилувчи беллашувда иштирок этган бўлса, уч йил олдин ёшлардан иборат сара таркиб Даммам шаҳридаги сўнгги ўйинда майдонга тушишга муваффақ бўлганди.

Бугунги финал аввалгиларига умуман ўхшамасди. Пойтахт жамоалари халқаро мусобақалар финалига бирор марта ҳам етиб келмаган бир пайтда воҳа етакчисининг ёриб чиқиши, ҳамманинг бирдек олқишига сазовор бўлди. Тўғри, мусобақанинг нуфузи биринчи рақамли эмас. Бироқ “Насаф” шундай ҳарактер намойиш қила олдики, бугун нуфузнинг мутлақо аҳамияти қолмаганди. Тошкент клублари гегемонлигидан тўйиб кетган халқ узоқ йил кутилган ўйинни Қарши шаҳрида томоша қилиш бахтига муяссар бўлаётганди. Ўзи чемпион бўла олмасада, чемпионлик масаласи ҳал этилишида муҳим рол тутувчи пойтахтдан ташқари ягона жамоага бу кун нафақат мамлакат аҳолиси, балки қўшни республикалар футбол ишқибозлари ҳам бирдек мухлислик қилишаётганди.

Декабрь кириб келишига бир ойдан ҳиёл кўпроқ вақт бўлсада, сўнгги икки кунни қишдан фарқлаш қийин. Табиат шу қадар гўзаллик билан ўзгардики, жазирама икки кун ичида қаҳратон билан алмашиб қолганини танадан совуқ ўта бошлагачгина тушуниб етиш мумкин эди. Аввалига илиқ ёмғир ёғди. Заминда гўёки қуруқ жой қолмагач, кўнгил илиқлик тусай бошлади, иссиққина чойнинг қадри ошди. Кечаси билан кучли шамол эсиб, ерга тикка тушаётган ёмғир томчиларини ширин уйқудагиларни уйғотиш учундек дераза ойнакларига буриб юборди. Уйқудан уйғонганлар қандайдир соатлар ичида илиқ кунлар билан бир неча ойга хайрлашганликларини тушуниб етишарди. Энди лайлак қор ёғиб берса ҳам, ҳеч ким ажабланмайди, хатто ноябрь кириб келмаган бўлса ҳам.

Қаршидаги ҳал қилувчи ўйин қор остида қолиши эҳтимоли соат сайин ошиб борди. Бугун рақибни енгиш учун табиат инъоми “Насаф”га мутлақо керак бўлмасада, футболчилар ҳам, мухлислар ҳам унинг инжиқлигидан қочиб қутула олишмасди.

Футбол федерацияси ҳам ҳал қилувчи ўйинга алоҳида тайёргарлик кўрди. Ташкилий ишларни қаршиликларнинг ўзлари дўндириб ташлаган бўлишса ҳам, бундай ўйинлар раҳбарият ташрифисиз ўтмайди. Бир неча йиллик меҳнатлари маҳсулини стадиондан туриб томоша қилиш ҳар қандай кишига ўзгача завқ бағишлайди. Бугун Қаршидаги ўйингоҳ мухлислар билан тўлишига шубҳа йўқ. Аввало маҳаллий ишқибозларнинг ўзи “Насаф”нинг финалгача бўлган ўйинларида бўш жой қолдирмасликка ҳаракат қилишди. Қўшимчасига қолган вилоятлардан ҳам футбол мухлислари Қарши сари оқиб келаётганди. Об-ҳаво мухлислар оқимини камайтиргани йўқ. Ҳосилини йиғиб олиш учун авзойи бундан-да бузуқ ҳавода меҳнат қилиб ўрганган кишилар учун финал вақтидаги изғирин чўт эмасди.

Федерация Тошкент-Қарши-Тошкент йўналиши бўйича чартер рейс буюртма бериб қўйган. Ташкилотнинг кўзга кўринган барча аъзолари қаторида, спортнинг бошқа турларига жавобгар кишилардан тортиб, миллионлар ўйинига иш юзасидан алоқаси йўқ бўлган раҳбар ходимлар ҳам алоҳида буюртма этилган самалётда учишади.

***

Футбол учун қўлидан келганини бериб, кейинчалик ёшларга ўрин бўшатишга мажбур бўлган кишилар учун федерациянинг биринчи қаватидан жой ажратилган. Ёши бир жойга бориб қолган хурматлиларнинг иккинчи қаватга кўтарилишда қийинчиликка дуч келмасликлари учун эмас, шунчаки ташкилотнинг асосий ишларидан панада, жимгина юришлари учун ҳам биринчи қаватдаги хона айнан уларга раво кўрилган. Бу қаватда фахрийлардан ташқари кичик буфет ходимаси, софдил фаррошлар ҳамда омборхона мудирини учратиш мумкин холос. Бугуннинг ҳурматлилари эса кунинг асосий ишлари билан иккинчи қаватда машғул бўлишади.

Биз айтиб ўтган фахрий кишиларга раислик қилиш вазифаси улар орасида энг хурматли бўлган Сулаймон Қаҳҳоровичга топширилганди. Бундай вазифаларни шараф билан уддалаб ўрганган Сулаймон акани футболдаги барча бирдек хурмат қилади. Биринчи навбатда унинг ёши қолганлардан катта бўлса, иккинчи томондан карьерасининг асосий қисмини раҳбарлик лавозимларида ўтказган. Фахрийларнинг бир нечтаси ўз вақтида иш юзасидан Сулаймон Қаҳҳоровичга бўйсунган. Мурожаатларини асосан “Товарищи друзья” жумласи билан бошлайдиган бу кишининг ҳеч кимга зарари тегмайди. Бўғиқ овоз билан жуда секин гапирадиган Сулаймон акада нотиқлик санъати йўқ. Гаплари хиёл чўзилиб кетса, тингловчилар зерикиб қолишлари мумкин. Аммо битта жихат борки, у киши кўпни кўрган, биз билган кўйлакларнинг кўпини йиртган, тажрибаси катта.

Сулаймон ака ҳазм қила олмайдиган фақат битта жихат бор: футбол мухлислари уни яхши танишмайди. Соҳа ичидаги кишиларнинг барчаси, хатто ўта машҳурлари ҳам Қаҳҳоровични кўрганда қўлини кўксига қўйиб турсада, унинг номини халқ ичида жуда машҳур деб бўлмайди. Мамлакатда хизмат кўрсатган мураббий унвони ҳам бир қатор шогирдлар етиштириб чиқаргани учун эмас, бир неча йил раҳбар сифатида фаолият кўрсатилгани учун берилган бўлса ажаб эмас. Чунки у майдон ичида футбол билан машғул бўла олмасди. Шу сабабли ҳам футболчи ёки мураббийларни камол топтирган деб бўлмайди. Аммо миллионлар ўйини атрофидаги бир қатор ишларга бош-қош бўлган.

Бугун Сулаймон Қаҳҳоровичнинг кайфияти жойида. У билан бирга Қарши томон учиши керак бўлганлар кишиларнинг ҳаммасида ҳам шу. Чартер рейс билан ўзга шаҳарга парвоз қилиб, финал учрашувини кўриб, кетидан яхши зиёфатда иштирок этиб қайтиш кимга ҳам ёқмайди? Ишчи кийимда йўлга чиқаверасиз, бир неча соатдан кейин эса иссиққина уйга қайтиб турибсиз. Ётиш, туриш, ювиниш, транспорт кутиш каби муаммолар йўқ.

Комментатор айтилган жойга ўз одатига кўра ҳаммадан эртароқ келди. Буфет ходимаси уни очиқ чеҳра билан қарши олди. Комментатор ҳазилни яхши кўради, лекин кимгадир қўполлик қилганини эслаш қийин. Унинг бу ҳарактерини федерациянинг оддий ишчилари қадрлашади. Буфетчи чаққонлик билан кофега унади. Сулаймон Қаҳҳорович иш жойига етиб келганида, комментатор кофесини ичиб бўлаётганди.

Қаҳҳорович хонасига кириб ўтирмади. Буфет чеккасида жойлашган диван четига ўтирди. Аввал шарфини, кейин эса спортчилар машғулот вақтида киядиган шапкасини ечди. Об-ҳавонинг кескин совиб кетгани ҳақида гап бошлаб, у “Насаф”га панд бермасинда қабилида бир-икки оғиз гапиргандек бўлди. Уч кун олдин бу икки қария ойда бир марта бўладиган фахрийлар йиғилишида кўришишганди. Финалдан икки кун олдин эса тўйга бирга боришганди.

- Тўйдан нега вақтли кетиб қолдингиз? – Сулаймон Қаҳҳорович бунинг сабабини билиб турсада, таомилга кўра комментаторнинг ўзига савол билан мурожаат қила қолди.

- Яхши ўтирдик. Биласиз-ку, баланд мусиқага тобим йўқроқ. Сизларга айтмоқчи ҳам бўлдим, мени деб безовта бўлишингизни хоҳламадим...

- Тўлабекнинг кайфи ошиб қолмаганда ўша мусиқага рақс ҳам тушиб кетардингиз! – Сулаймон Қаҳҳорович ўз гапидан ўзи мазза қилиб кулди. Мана шу кулгудан ҳам унинг кайфияти яхши эканини билиш қийин эмасди.

Уч кун олдин комментатор фахрийлар йиғилишига фотограф чақирди. Шавқатсиз ўлим айни пайтда буфетда ўтирган икки кишининг қадрдонларини бирин-кетин олиб кетаётганди. Сафнинг камайиб бораётгани энг кўп комментаторга таъсир қилади. Унинг бу ҳарактерини хатто яқинлари ҳам тушуна олишмайди. Ҳамма нарсани ўзига яқин олаверади. “Пахтакор” портлаб кетганидан кейин анчагина таъсирчан бўлиб қолган комментатор, севимли қизи оламдан ўтгач қандли диабетга ҳам чалинди. Икки йил муқаддам ярим асрдан кўпроқ бир ёстиққа бош қўйганини ҳам кўпга қўшгач, ўлимдан қўрқиб қолди.

Эсдалик учун рамсга тушиш комментатор учун одат тусига айланган. Зериккан вақтларида ширин онларини эслатадиган фотосуратларни томоша қилишни ёқтиради. Бугун ҳаётида йўқ кишиларнинг расмда акс этиб туриши унинг учун мўжизадек бир гап. Табиатан режали бўлган комментатор йиғилишга фотограф келиши ҳақида ҳаммага алоҳида-алоҳида сим қоқиб чиқди. Ҳар бир деталга эътиборли бўлгани учун тузукроқ кийиниб келишларини ҳам сўради. Фахрийларнинг катта қисми руслардан ташкил топган бўлиб, уларнинг аксари тарки дунё қилган кишиларни эслатиб юборади. На юриш-туришида ва еб-ичишида маъно қолган бу кишилар уларни олдинда ўлимдан бошқаси кутмаётганини онгли равишда тан олиб қўйишгани комментаторни янада кўпроқ хавотирга соларди.

Йиғилиш куни Сулаймон Қаҳҳоровичнинг бугунги кундаги ўнг қўли Тўлабек Исломовнинг қандайдир юмуши чиқиб қолди. Қолганлар эса бир сафда суратга тушишди. Кечга бориб фотограф эътиборидан четда қолиб кетгани Тўлабекка тегиб кетди. Эртаси куни тўйда барча аламини комментатордан олди. Спиртли ичимликлар истеъмол қилмайдиган, сигаретанинг яқинига ҳам йўламайдиган шарҳловчи бундай ҳунарли кишиларга ортиқча гапирмайди. Лекин ҳурмачасидан ортиқча ичиб, томоша кўрсатадиган кишиларни жини умуман суймайди. Тўй куни комментатор собиқ футболчининг инжиқликларига аввалига ҳазил билан жавоб берди, кейин эса унга ярашмаслигини тушунтирди, ҳафароқ оҳангда ҳам гапириб кўрди. Энг сўнггида тўйни жимгина тарк этишни афзал билди.

***

Хурматли меҳмонлар Қарши аэропортида кутиб олинди. Ташкилий ишларни яхши йўлга қўйган клуб вакиллари меҳмонларга финал учун чипталарни шу ернинг ўзида тезлик билан улашиб чиқишди. Улар учун алоҳида ўриндиқлар тайёрланган бўлиб, таклифномасифат чиптага исм-шарифлар ҳам ёзиб қўйилганди. Комментаторга на журналистлар учун чиқарилган ва на меҳмонлар учун аталга чипта насиб қилди. Ҳамма автобус томон юраётган бир пайтда “Насаф” клуби менеджери унинг қулоғига секингина шипшиди: “Сизга чипта йўқ. Сиз Ғанишер Саидаъзамович билан бирга томоша қиласиз. Ҳозирча ҳеч ким билмасин”.

Автобус ойналарига қор парчалари келиб урилаётганди. Бундай об-ҳавода қандай футбол бўлишини ҳеч ким тушунмаётганди. Ўйиннинг қолдирилиши мумкинлиги ҳақида ҳам гаплар бўлиб ўтди. Ўзбек футболининг энг олди кишилари қандай холатларда ўйин қолдириши мумкинлиги ҳақида баҳслашишарди. Яна кимлардир ўзи иштирок этган қорли футболлар ҳақида эслаб кетарди.  

Сулаймон Қаҳҳорович икки ёнидан ким жой олишини йўлда билиб олди. Кейин эса комментаторга юзланиб, унда чипта йўқлигини кўрди. Кўнгил кўтаргандек бўлиб, ёдларидан чиққан бўлиши мумкинлигини айтди. “Сиздек машҳур кишини ким ҳам стадионга қўймасди”, деб кулиб ҳам қўйди.

Стадион чиндан ҳам мухлислар билан тўла эди. Ҳаммада байрам кайфияти бўлсада, об-ҳаво барчанинг ишини бирдек қийинлаштирган. Тартиб посбонлари одамлар оқимини назорат қилишда қийинчиликка дуч келаётгани яққол кўриниб турибди. Автобус стадион ичкарисига ҳеч бир қийинчиликсиз кириб келди. Ундан бироз олдинроқ етиб келган иномаркаларда, умуман шу кортежда кимлар борлигини билиш учун бир қатор ишқибозлар тўхтаб, кузатишни бошлашди. Милиция ходимлари эса улардан оқиб келаётган бошқа мухлислар йўлини тўсиб қўймасликни тинмай талаб қилишарди.

Автобусдан ўзбек футболининг машҳур кишилари бирин-кетин тушиб кела бошлашди. Шу онда ҳамма бир овоз билан “Насаф, Насаф” дея бақиришни бошлади. Унга қадар асабийлашиб турган тартиб посбонлари ҳам энди бироз тин олиб, мавжуд вазиятни шунчаки кузатиб туришарди. Меҳмонларни енгил титроқ босди. Буни хавотир эмас, ўзига хос адреналин, ўзига хос завқ сифатида тасвирлаш мумкин. Мухлислар шу қадар самимий эдики, уларнинг хурмати учун ҳам бугун “Насаф” ютиши шарт эди! Ҳамманинг ичидан мана шу хаёл ўтаётганди.

Комментатор манзарадан чин дилидан хурсанд. Уни Қаршида кўриб турган мухлислар турлича саволлар билан мурожаат қилишарди. Ишқибозлар “Насаф”нинг ғалабасига умуман шубҳа қилишмас, шунчаки суюклилари финалда нечта гол фарқи билан зафар қучишини келиша олишмаётганди. Комментатор қий-чув ичидан аниқ-тиниқ эшитилган ва унинг манзили томон йўлланган саволга бармоқларида уч сонини ҳосил қилиб жавоб берди. Бу мухлисларни янада хурсанд қилиб юборди. Уларнинг ёш болалардек бақиришига жуда кам куладиган милиция ходимлари ҳам кулиб қўйишди. Ўзи вилоятларда тартиб посбонлари ҳам қандайдир самимийроқ бўлишади.

***

Сулаймон Қаҳҳоровичнинг бир неча соат илгариги кайфиятидан асар ҳам қолмаганди. Изғирин забтига олаётгани “Насаф”ни тинмай қўллаётган мухлисларга балки сезилмаётгандир, аммо ёши бир жойга бориб қолган қариягага финал умуман ёқаётгани йўқ. Танаси илиқлик билмаётган бир пайтда кўнгилга футбол сиғадими?

Тўлабек Исломовнинг ҳам кайфиятини зўр деб бўлмайди. Шунга қарамай у ўз ҳимоячисини ҳимоя қилишга интиларди. Аввалига уни таниб қолган тартиб посбонини ишга солиб, иккита ёпинчиқ топдирди. Кейин эса исиб олишнинг энг яхши йўли дея, қаердандир бир шиша ароқ опкелтирди. Ҳамма ўзи билан ўзи овора бир вақтда ароқ топиб кела олган кишига ҳайкал қўйсанг арзийди. Лекин у ҳам шу топда пиёлани қаердан олсин?! Сулаймон Қаҳҳоровичнинг асаби баттар бузилди. Олдин шишани, кейин эса Тўлабекни сўкиб берди. Улар ўтирган жой мухлисларникидан анча яхши бўлсада, об-ҳаво бунга заррача эътибор қилмайди. Изғирин оддий сектор ёки СИП сектор деб ажратиб ўтирадими?

Бўлмади. Энг сўнгги чора сифатида Тўлабек Сарвар Асатуллаевга мурожаат қилди. Ўзидан чиқиб бир иш қилмайдиган бу киши Сулаймон Қаҳҳоровични шу совуқда қолдира олмасди. Уни етаклаб, ҳурматли меҳмонлар ўтирган хонага олиб кирди. Ноз-неъматлар билан безатилган столни ёшгина йигит тартибга келтириб қўяётганди. Стадионга тикилиб ўтирганлардан бир нечтаси янги меҳмонга бурилиб қарашди ва яна ўйинни томоша қилишда давом этишди. Қаҳҳорович эса стол чеккасига ўтирди. Энди ҳаммаси жойида бўлсада, унга фақатгина бир нарса умуман ёқмаётганди – комментатор мана шу меҳмонлар қаторида футбол томоша қилаётганди. Қандайдир киши билан фикр алмашаётгани учун у Қаҳҳоровичнинг ташрифини сезмай ҳам қолди. Бу жойгача комментаторни аэропортда унинг қулоғига бир нималар деган менеджер Ғанишер Саидаъзамовичнинг буйруғига кўра олиб келганди.  

***

Ўйиндан кейин ҳамманинг кайфияти чоғ. Ҳамма бир-бирини бағрига босиб табриклади, ҳазиллар қилишди. Сулаймон аканинг кайфияти эса об-ҳаводан андоза олганди. Қайтар чоғда ҳам унга берилган саволларга бошини қимирлатиш ёки базўр кулиш билан жавоб қайтарди. Тошкентга етиб келишгач, у чидай олмади. Комментаторга юзланиб, зўрға гапирди: “Сиз билан сафарга бошқа бормайман! Сиз бизни ёлғиз қолдирдингиз...”

Атрофдаги журналистлар буни ҳазилга буриб юборишди. Сулаймон аканинг ёш болаларча аразлаб гапиришига йўйишди. Қаҳҳоровични бир неча йилдан буён яхши биладиган комментатор эса бунинг ҳазил эмаслигини аллақачон пайқаб бўлганди. Шундан кейин унга Сулаймон ака билан сафарга чиқиш қайтиб насиб қилгани йўқ. Уни ҳеч қаерга чақиришмади. Грузинларнинг Тошкентга ташрифи комментатор бора олмаган тадбирларнинг навбатдагиси эди холос.   



Бундан аввалги ҳикоялар: Сохта реанимация