Ҳамма ўқиши шарт эмас

Ҳозир баён қиладиганларимни ҳамма ўқиши шарт эмас. Айниқса ўз фикрига эга бўлмаган ва ахборот шамоли қайга қараб эсса, ўша тарафга оғиб борадиган кишиларгадир бу хитобим. Зеро мен қуйидагиларни ОАВ учун эмас, футбол атрофида нималар бўлаётганини чиндан-да билиш истагидагилар учун қораладим. Хулоса ўзингиздан. Худбинлигим ва ўзимни МЕНимга эга инсонлигим туфайли ҳар қандай ҳақорат-у қарши фикрлар позициямни ўзгартирмайди. Бу позиция ўзгартириб бўлмас қарашлар эвазига қурилганким, ундан кўра футбол журналистикасини тарк этиб, бутунлай бошқа соҳада фаолият олиб борганим минг чандон афзалдир менга.

“Футбол шарҳи”

Мазкур кўрсатувни бугунга келиб футболга бефарқ бўлмаганларнинг ҳаммаси билади. Амаким Зафар Имомхўжаев муаллифлик қиладиган бу кўрсатувга асос вазифасини бундан 17 йиллар муқаддам эфир юзини кўрган “Футбол олами” кўрсатуви ўтаб беради. Отам Аброр Имомхўжаев муаллифлик қилган “Футбол олами” ва унинг атрофида рўй берган воқеалар, кейинчалик унинг нима сабабдан тўхтаб қолгани-ю, отамнинг ўзи нима сабабдан телевидениени тарк этгани алоҳида мавзу. Насиб бўлса бу борадаги хотиралар билан ҳам босқичма-босқич ўртоқлашиш ниятим йўқ эмас. Зеро мозийга қайтиб иш кўрмак хайрлидур!

Орадан вақт ўтиб амаким ўз акасининг ишини давом эттиришга қарор қилди. Кўрсатув номи “Олам футболи” деб ўзгартирилди, бироқ у ўз мазмунини йўқотмади. Гарчи қондош бўлсада иккита инсон томонидан тайёрланган махсулот икки хил бўлиши кундек равшан. Футболга қарашлари буткул эмас, бироз бошқача бўлган амаким кўрсатув шакл-шамойилига озми-кўпми таъсир кўрсатди. Бу таъсир яхши ёки ёмонлиги ҳозир иккинчи масала. Муҳими, ҳар икки кишининг ўз позицияси ва қарашлари бор экани.

Амаким ҳозирга қадар телевидениеда фаолият кўрсатади. “Олам футболи” бугун йўқ. Унинг ўрнини “Футбол шарҳи” эгаллаган. Йўналишдан тортиб, кўрсатув структурасига қадар етарлича ўзгарган бўлиб, энди муаллиф фикрига хамоҳанг тарзда мутахассис фикри ҳам тингланади. Бу биринчи галда плюрализм (кўп фикрлилик) учун асос вазифасини ўтаб берса, иккинчи навбатда футболдаги муаммолар субъектив эмас, обьектив тарзда очиб берилишига замин яратади.

***

Бугун бу кўрсатувни танқид қиладиган кишилар етарлича топилади ва уларнинг бор экани ёқимли. Қилган ишингга ҳеч қандай реакция билдирилмаганидан ёмони йўқ. Яхшими ёки ёмон, “Футбол шарҳи” доимо диққат-марказда бўлиб келади.

Айтиш керакки, Ўзбекистон шароитида “Спорт” телеканали билан рақобатга киришиши мумкин бўлган бошқа канал йўқ. Ва бу ривожланишнинг анчайин секин кечиши учун асосий сабабдир. Спорт соҳасида яққол монопол бўлган канал табиийки ўз қобиғига ўралиб олиши катта эхтимол. Бироқ унутмаслик керакки, бунинг бир қатор жузий сабаблари бор.

Масалан “Спорт” каналида Ўзбекистон Олий лигаси ва жамоаларимизнинг халқаро майдондаги иштирокларини ёритиб берувчи биргина кўрсатув бор – “Футбол шарҳи”. Худди унингдек танқидлар ёмғири остида қоладиган “Турдан-тургача” кўрсатуви асосан Европа миллий чемпионатлари ва умуман хориж футболи борасидаги қарашларни ўзида акс эттиради. “Биринчи лига кундалиги” ҳам мавжуд монопол кўрсатувлар сирасига киради. 1та каналда бир хил мавзуни ёритадиган 2-3та кўрсатувнинг бўлиши ҳозирги аҳволимиз учун характерли эмас. Биринчи навбатда каналнинг техник имкониятлари бунга йўл бермаса, иккинчидан маълум мавзуга йўналтирилган 3та кўрсатувнинг энг яхши 1таси танлаб олинишида ҳеч қандай ажабланарли жой йўқ.

Мавзунинг иккинчи томони шундаки, мазкур кўрсатувларга бўлаётган фикрлар фақатгина танқидлардан иборат эмас. Зеро “Футбол шарҳи”нинг ҳам, “Турдан-тургача” кўрсатувининг ҳам ўз мухлислари бор. Бу кўрсатувларни танқид остига олаётганлар учун ишлаш имкони яратиб берилганда ҳам вазият ўзгармасди. Чунки ҳаммага бирдек ёқишнинг мутлақо иложи йўқ. 10та мияда ўн хил фикр ва қараш борлигини ҳеч ким инкор қила олмайди. Шундан келиб чиқиб айтиш керакки, айни вақтда футбол мухлисларининг талаб ва истакларини “Спорт” каналидаги мазкур кўрсатувлар озми-кўпми қондириб келмоқда.

***

“Футбол шарҳи” кўрсатуви ижодкорлари қаторига 2013 йилнинг мартидан бошлаб мен ҳам қўшилдим. Илгари додам отамни, отам эса амакимни қай тариқа телевидениега жалб қилган бўлса, 2013 йилги мавсум аввалида бу хол мен билан такрорланди. Агар сиз вазиятга қариндош-уруғчилик ришталари ила баҳо берсангиз, у холда бир ёқлама фикр билдирган бўлиб қоласиз. Боиси ҳар бир шарҳловчининг ТВга қадам қўйишида кимдир воситачи бўлиб хизмат қилади. Агар мен футболни тушунмайдиган ёки ундан буткул йироқ киши бўлганимда эди, мазкур вазиятни қоралашдан ҳеч ким сизни тўсиб тура олмасди. Футболга қарашларим кимгадир манзур келса, яна баъзилар бунга танқидий нуқта-и назар билан қарашади. Ва айтишим керакки, мен бунга ҳамиша тайёр турганман. Фамилиям ёки қайси оилада ўсиб-улғайганимни ҳар бир масалада қистириб ўтиш эса ожизлик белгиси ҳамда мен бундай кишилар хитобига “ит ҳурар, карвон” ўтар қабилида эътибор бермасликка ҳаракат қиламан. Шу ўринда барча нарсага холис баҳо бериш истагида бўлган ақлли кишиларга мурожаатим шулки, кимгадир пичоқ уришдан олдин унинг оғриғини ўзингизда ҳис қилиб кўринг. Зеро сиз ҳам қайсидир хонадоннинг азиз фарзандисиз. Сизни ҳам қайсидир ота дунёга келтирган, оқ ювиб, оқ тараган ва сизга таълим-тарбия берган. Демак сизга яхшилик қилувчи инсон томон йўналтирилган ҳар қанда тухмат ва куракда турмайдиган гап сизнинг ҳам кўнглизни илма-тешик қилиб ўтади.

***

“Футбол шарҳи” учун лавха тайёрлаш мен каналда энг севиб амалга оширадиган иш. Боиси ундаги эркинлигим қолган кўрсатувларимдагига қараганда кўпроқ. Балки шунинг учун бўлса керак, футбол мухлисларининг аксар қисми айнан шу кўрсатувдаги лавҳаларим ҳақида фикр билдиришади.

Бироқ айтишим керакки, менга энг кўп эркинлик тақдим этган эшиттириш “Футбол чоррахалари” дастури бўлиб, унинг мухлислари 3 йил давомида телевидениеда учратиш қийин бўган фикрларни эшитишган. Вақти келганда “Стадион” сайти унда келтирилган айрим фактлардан иқтибос келтирган ҳамда бу холат катта шов-шувларга сабаб бўлган (Азамат Муродовдан сўранг). Додам Ахбор Имомхўжаев 36 йил муаллифлик қилган эшиттириш 2009 йилга келиб менга топширилганди. “Наврўз” радиосининг асосий йўналиши спорт соҳаси билан боғлиқ бўлмагани сабабли бу ҳақда кимдир билади, кимдир эса йўқ.

Мен телевидение ва радиодан ташқари матбуот (“Стадион”, “Чемпион”, “Парвона”) ва интернет сайтларда (“kun.uz”, “uff.uz”, “stadion.uz”, “muloqot.uz”) ҳам ишлаб кўрганман. ОАВнинг барча турида фаолият олиб борган журналист сифатида айтишим мумкинки, булар ичида энг мураккаби сўзсиз телевидение. Кадр билан ишлаш муаммосидан ташқари айтилаётган ҳар бир сўзнинг филтрдан ўтказилиши маълум муаммоларни келтириб чиқаради. Бунинг яхши томони ҳам бўлиб, аҳолининг катта қисми кузатиб борадиган телевидениеда номақбул ва фактларга асосланмаган гап-сўзларнинг кетиб қолиш олди олинади.

Телевидение шароитида ишлаб кўрмаган журналистлар эса табиийки ундаги қийинчиликларни онгли равишда тушунишмайди. Масалан “Спорт” каналининг ҳар бир ходимига қўйиб берсангиз, улар Англиядан тортиб Бразилия чемпионатигача транслация қилиш тарафдорилар. Бироқ канал ходимларига боғлиқ бўлмаган муаммолар (техника таъминоти ёки муаллифлик ҳуқуқи нормалари) ҳар борки, улардан шунчаки кўз юмиб бўлмайди.

***

Мен юқорида гапни бежизга узоқдан бошламадим. Бугунги кун футбол мухлисларининг аксар қисми менинг оила аъзоларим томонидан тайёрланган репортаж ёки кўрсатувлар ҳақида билмайди. Шунингдек, бугун менинг оила аъзоларимни аёвсиз ва асоссиз танқид қилаётган кишиларнинг айримлари мен тилга олиб ўтган даврларда мен каби мактаб ўқувчиси ёки боғча тарбияланувчиси бўлган.

Додам ёки отамни таниган, улар тайёрлаган репортаж ва кўрсатувларга тирик гувоҳлар айтишсин, улар футболни булғалаш билан машғул бўлишганми ёки унинг оғриқли муаммоларига тегиб ўтишганми? Агар бугунга келиб улар бошлаган ишни оимламизнинг яна икки аъзо давом эттираётган бўлса, бунинг ҳеч қандай ёмон жойи йўқ. От изини той босади. Масалан ҳакамликда Эрматовлар, Нажафалиевлар, бевосита футболнинг ўзида Усмоновлар, Қосимовлар, Абрамовлар, Абдураимовлар, Жалилов-у, Усмонхўжаевлар бор. Ва албатта бунинг ҳеч қандай ажабланарли жойи йўқ.

Мана энди айрим журналист ва мухлисларга савол: сиз буларнинг ҳар бирига алоҳида шахс сифатида баҳо бера оласизми? Масалан Азамат Абдураимовнинг ҳар бир ютуғига қарсак чалган одам, кейинчалик унинг отасини албатта эсга олиб ўтади. Бироқ Азаматнинг ўзига баҳо берилаётганда Абдураимов эканини четга суриб туриш керак. Йўқса обьективликдан чекинилиши мумкин.

“Оловдан кейин кул қолади”, деганди менга устозларимдан бири Хайрулла Ҳамидов (бу ҳақда алоҳида ёзиш ниятим бор). Мен Ҳамидовнинг бу гапини ҳозиргача ёддан чиқармадим ва чиқармайман ҳам. Журналистикага қадам қўйган илк кунларимданоқ оиламдагилар билан солиштириш бошланган ва мен бунга кўникиб кетганман. Бироқ кимнидир ҳақоратлаётганда ёки танқид қилаётганда унинг аждодларига тил текказиб ўтишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ. Ота қилган айб учун ўғил ҳам жавоб берадиган тузум ўтиб кетганидек, ақлини таниган ўғил ўзи учун жавоб бериши керак. Ва албатта маънили одам буни ҳисобга олмоғи лозим деб биламан. Зеро ўзим Равшан Эрматов ҳақида ёзаётганда унинг отасини тинч қўяман. Хаттоки футболчи-ю санъаткорлар ҳақида гап кетганида унинг одамийлиги-ю, иқтидорини алоҳида-алоҳида кўришга ҳаракат қиламан. Муниса Ризаеванинг қандай суратлари тарқалмасин, унинг санъати борасидаги фикримга бу таъсир қилмайди. Ёхуд Ибрагимович-у Бартоннинг ҳаётдаги образи жуда қўрқинчли бўлмасин, мен уларни барибир яхши футболчи сифатида қайд этавераман.

Журналистикада ҳам шундай бўлиши тарафдориман. Мен ҳаётдаги образимни хурмат қилишларини сўрамайман. У кимгадир ёқади, кимгадир эса йўқ. Ҳаммага бирдек ёқишнинг иложи ҳам йўқ. Бироқ қилган ҳар бир ишимда оиламдагилар номини тилга олиб ўтадиган паст кишиларни жиним суймайди. Буни ҳақорат деб биламан. Журналистика сохасида катта обрўга эга кишилар бор. Улардан кимидир оддий деҳқон фарзанди, яна кимидир жуда бадавлат кишининг боласи. Нима фарқи бор? Инсон танлаган йўлида давом этиши, қандайдир ютуққа эришишида ижтимоий келиб чиқиши аҳамиятсиз. Муҳими меҳнат, изланиш ва албатта Худо томонидан берилган насиба.

“Спорт” каналида тайёрлайдиган лавҳаларим-у, кўрсатувларимни отам ёки додам мухлислар қатори кузатишади. Унда нима дейман-у, қайси жихатларга алоҳида урғу бераман, фақатгина лавха эфир юзини кўргачгина билишади. Шундан кейингина унга муносабат билдиришади. Шу вақтга қадар “закас” эвазига мақола ёзиш ёки кимнидир ер билан 1та қилиш таклифи бўлган эмас. Чунки бундай пасткашликка йўл қўймаслигимизни билишади. Шу ўринда симпатия ва адоватни аралаштириб юбормаслигингиздан умидим бор. Биринчи холатни журналистикада бемалол кечириш мумкин. Аммо иккинчи холат билан мақола ёзиш холислик принципининг бузилишига олиб келади. Агар қайсидир кўрсатув ёки лавхам “закасной” эканига урғу бермоқчи бўлсангиз, мархамат унинг асослаб беринг. Асос ва факт бор бўлса қандай ҳам яхши?!

Ҳа, айтганча, бир марта “заказ” мақола ёзиш таклифи билан чиқилган. Ўзбекистон терма жамоаси Хиросимадан чемпион бўлиб қайтаётганда баъзи футболчилар шахсий манфаат йўлида сиқувга олинган. Улар таклифга рози бўлмагач, ўзларини ер билан 1та қилиши мумкин бўлган мақолага буюртма берилган. Сиз таниган Ахбор Имомхўжаев бундай ишдан бўйин товлаган, аммо орамизда касб этикасини оёқ ости қиладиган касбдошлар борки, адолат чегаларидан йироқ бўлган буюртма мақола барибир босилиб чиққан. Акромовнинг хинд руписига, Қосимовнинг рус рублига сотилгани борасидаги мақола кўпчиликнинг ёдида бўлса керак. Қачонлардир бу ҳақда ҳам блог ёзиш ниятим йўқ эмас. Ва мана шундай касбдошларим борлиги учун ҳам ўзимга тегишли бўлган аккаунтларим тепасига “Журналист, который не хочет быть журналистом” деб ёзиб қўйганман...

Давоми бор...