Санъатимиз плагиати ва плагиат санъати

Kun.uz сайтида “Зийнат” гуруҳи қизлари плагиатда айбланган хабарга кўзим тушиб қолди. Кўчирмакашликда айблаш мумкин бўлган шунча хонанда турганида нега айнан шу гуруҳ танлаб олингани қизиқ туюлди. Билдимки, бу ҳақда биринчи бўлиб Canal3.md телеканали маълумот берган, молдовалик хонанда Клеопатра Страта (қўшиқнинг асл эгаси)нинг отаси эса ижтимоий тармоқларда плагиатга нисбатан фикр ҳам билдирган. Кейинроқ хабар kun.uz’да негадир йўқолиб қолди. Балки гуруҳ продюссери томонидан тушунтириш хати келиб тушгани учундир, билмадим.

“Хоп-ша” таронасини кетма-кет эшитиб юрган вақтим бўлганди. “Зийнат” гуруҳининг шу қўшиғидан бошқа ижод наъмунаси ҳақида маълумотга эга ҳам эмасман. Айтмоқчи бўлганим, плагиатга қарши курашни аллақачон бошлаш мумкин эди. Ҳеч қандай Canal3.md ёки муаллифлик ҳуқуқини бутун дунёда ҳимоя қилувчи Сергей Рогожинсиз.

Кўчирмакашлик рағбат топиши мумкин бўлган жамиятда яшаб турибмиз. Номларини айтиш шарт бўлмаса ҳам, керагидан кўп қўшиқчиларимиз плагиатга қўл урганликларини яхши биламиз. “Зийнат” гуруҳи продюссери воситачи орқали вазиятни тушунтириб бера олган. Лекин ишонаманки, бунга муваффақ бўла олмайдиган қўшиқчилар бизда етарли.

Шоу-бизнеси халқаро миқёсга деярли чиқмайдиган мамлакат хонандалари жуда бўлмаганда рухсат сўраб, ижод наъмунасини текинга олишлари ҳам мумкин. Мавлуда Асалхўжаева туркча қўшиқларни маълум нархга сотиб олиб куйлагани ҳақида эшитганим бор. Бу яхши иш ҳар қалай. Муаллифлик ҳуқуқини хурмат қилиш, ошни ҳалоллаб қўйиш. Ачинарли томони эса ўзбек шоу-бизнесида машҳурлик чўққисига чиққан талайгина хонандаларнинг плагиатга бемалол қўл уриши.

Шунга ўхшаш блогпост ёзиш фикри Дилдора Ниёзованинг қўшиғидан кейин келганди, россиялик машҳур хонанда София Ротарунинг “Аист на крыше” қўшиғининг ўзбекча вариантига ишланган клипни кўрганимдан сўнг. Унга қадар эса Алла Пугачеванинг “Миллион алых роз” қўшиғи ҳам айни вариантда куйлаб ўтирганди. Ўзбекистонлик хонанда бунинг учун Ротару ёки Пагачевадан рухсат олган бўлса, бошқа гап. Акси бўлса, уни икки марталаб тушунмайман. Биринчиси плагиат учун, иккинчиси ўғирлангани аниқ бўлган машҳур таронага бемалол клип ишлаб, ТВга олиб чиққани учун.

Ўзбек тўйларида муаллифлик ҳуқуқига умуман амал қилинмайди. Ўзимизнинг хонандалар бошқа хонанда қўшиқларини мини-дискка ёзиб, бемалол тирикчилик қилишади. Россия ёки туркиялик хонандалардан берухсат олинган қўшиқларнинг тўйларда жаранг сочишини майли тушунайлик. Ахир Boney M ёки Modern talking’нинг ўзини Тошкентга олиб келиш иложсиз, бу гуруҳлар аллқачон тарқалиб кетган. Аммо уларнинг машҳур қўшиқларини кайф учун куйлабгина қолмай, ТВ ёки радиода айлантиришлари тушунарсиз. Оригиналидан яхшироқ куйланган бўлса ҳам майли эди. Аслини олганда бундай ҳолатлар кўчирмакашлар ижоди ва уларга бўлган муносабатга салбий таъсир кўрсатиши керак.

Юлдуз Усмонованинг “Санамгина”сини биргина мисол сифатида келтириб ўтайлик. Оригинал ижро Ғиёс Бойтоевга тегишли. Лекин такрор куйлангани биринчисидан кескин фарқ қилади. Ижросидан тортиб, сайқалига қадар. Мана буни ижод дейиш мумкин. Ижодкор бошқа бир ҳамкасбининг наъмунасидан илҳомланиб, унга рухсат билан ўзгартириш киритиши жуда ҳам мумкин, керак бўлса яхши бир ҳолат. Кўр-кўрона кўчириш эса уятдан бошқа нарса эмас.

Ўзбекнаво ижодкорларнинг танлов ҳуқуқларидан бири бўлган кийиниш услубига аралашгунча, плагиат масалаларига эътибор қаратиб ўтгани яхшироқ, фикримча. Давлат ва нодавлат телеканаллар, радиостанциялар ҳам бунга эътиборда бўлишларини истардим. ОАВ бунинг орқасидан иқтисодий фойда кўраётгани учун ҳам, уни тушунса бўлар. Бироқ бу масалага ўзимиздан қайси ташкилот жавобгар бўлиши керак, тушунарсиз.